Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

3.5. Batı’da Çeviri Etkinliği  
3.5.1. Toledo okulu  
Çeviri etkinliği 12. yüzyıldan sonra İslam dünyasında duraklama döne-
mine girmiştir. H.Z. Ülken’e göre, bunun temelinde mantık, tıp, matema-
tik, fizikle ilgili metinlerin çevrilmesine öncelik verilerek, felsefe, güzel 
sanatlar, şiir ve tiyatroyla ilgili yapıtların çevrilmemesi yatar. Ülken bu 
konuya değinerek çeviri etkinliğinin tarihsel süreç içersinde hem İslam, 
hem de Hristiyan dünyasında ekini yönlendirici etkisi üzerine dikkati çek-
mek istemiştir. Başka bir deyişle, çeviri politikasının önemini vurgulamış-
tır.  12.  yüzyılda  Toledo  okulunun  kurulmasıyla  birlikte,  çeviri  etkinliği 
İber yarımadasında yoğunlaşmaya ve gelişme doğudan batıya doğru kay-
maya başlamıştır (Işık, 1990: 19: 37-44). Başlangıç aşamasında bu okulda 
çevirilerin büyük bir bölümü üçüncü ve hatta dördüncü aracı dilden yapıl-
mıştır.  Sözkonusu  çevirileri Latince’ye  aktarma  görevini  ise,  Hıristiyan 
din adamı ve bilginler üstlenmiştir. 
Bağdat ve Mağrip okulunda Yunanca metinler İbranice ve Süryanice 
aracılığıyla  Arapça'ya  çevrilirken  (Güven  1990:  12:  122-130),  Toledo 
okulunda Musevi ve Arap bilginler, Bağdat, Mısır ve Mağrip okullarında 
Yunanca’dan İbranice ve Süryanice aracılığıyla Arapça’ya çevrilmiş ya-
pıtları Kastilya halk diline çevirmişlerdir. Bundan böyle, Toledo okulunun 
başlangıç  aşamasında  Arapça’ya  bağımlı  kaldığı  söylenebilir.  Bununla 
birlikte, yaşayan bir dil olarak Arapça’nın, yapay bir bilim dili olan La-
tince’nin aksine, bilimde kullanılması, Roman dillerinin, başka bir deyişle 
de, halk dillerinin bilim dili olarak kullanılabileceği düşüncesini akla ge-
tirmiştir. Bu düşünce ile birlikte ulusal dillerin yanı sıra ulusal kimliklerin 
de gelişmesine fırsat tanınmış ve sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş ola-
nağı yaratılmıştır. Çevirilerin kaynak dilden değil de, yukarıda sözünü et-

---

 
66 
tiğim şekilde aracı dillerden yapılması, çevirilerde zaman ve uzam kavra-
mını  ortadan  kaldırmıştır.  Öte  yandan,  ulusal  kimliğin  ve  dilin  gittikçe 
yerleşmesiyle birlikte erek ekin okurundan zamansal ve ekinsel farklılığı 
çevirilerde görme isteği uyanmıştır. Zaman akışı içerisinde ulusal dil ve 
kimliğe koşut gelişen çeviri bilinciyle birlikte, Toledo okulu bu eksikliği 
Yunanca’dan, başka bir deyişle de, kaynak dilden çevirilere yönelerek ka-
patmaya çalışmış, ya da Arapça çevirileri kaynak metinle karşılaştırarak 
çeviri yapma yolunu seçmiştir. Bu, bir yandan Arapça çevirilerdeki eksik-
lerin giderilerek bilginin aslına inilip sorgulanması geleneğini başlatırken, 
öte yandan da yazınsal alanda çevrilmeyen farklı metin türlerinin çeviri-
lerine yol açmıştır. Yunan klasikleriyle ilgili çeviriler bu şekilde aracı dil-
lerden değil, kaynak dilden yapılmaya başlamıştır. Bu şekilde aracı diller-
den yapılan matematik (örneğin Öklid İlkeleri), tıp ve fizik gibi konular-
daki çevirilere, Aydınlanma çağının temel taşını oluşturan soyut düşün-
meyle ilgili Antik çağdan miras kalan temel yapıtlar da eklenmiştir.  
Özetle, Toledo okulunun çeviribilim açısından önemi şu üç başlık al-
tında  toplanabilir:  kaynak  dilden  ve  aracı  dillerden  çeviri  sorunlarının 
gündeme gelmesi; Latince yerine halk diline çevirilerin yapılabileceği dü-
şüncesinin yerleşmeye başlaması ve yazınsal ve felsefe gibi konu ve farklı 
metin türlerinin çevrilmeye başlamasıdır. Kuşkusuz bu şekilde yoğun çe-
viri etkinliğinin en büyük etkisi, ulusal kimliklerin ve dillerin gelişip ser-
pilmesi ve bunun sonucu ekinsel farklılıkların bilincine varılmasıdır.