Book · September 005 citations 35 reads 4,397 author

3.4. Cumhuriyet dönemi çeviri etkinliği 
Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarındaki çeviri seferberliği ile birlikte çe-
virmenin kurumsal  bir kimliğe  kavuşmaya  başladığı söylenebilir. Gerçi 
bu kurumsallaşma ve çevirmenin üstün bir konuma getirilmesi, 18. yüz-
yılda Tanzimat dönemiyle başlayan 1851'de Ahmed Cevdet Paşa’nın gi-
rişimiyle birlikte resmi bir kimlik kazanan Encümen-i Daniş'le süregelen 
bir  sürecin  sonucudur.  Ne  var  ki,  yayın  politikası  açısından  kuşkusuz 
Cumhuriyet dönemiyle aralarında bir fark bulunmaktadır. Şöyle ki, Tan-
zimat  döneminde  görgül bilimlerle  ilgili yapıtların çevirilerinin eskiden 
olduğu gibi Arapça'dan değil, Antik Yunan ve Roma'daki ana kaynaklara 
inilerek yapılması öngörülmüş; buna karşın, edebiyat ve felsefe gibi alan-
larda, Doğu’dan Arapça veya Farsça yapıtlar ya da çeviriler Osmanlıcaya, 
başka bir deyişle de, eski Türkçe'ye çevrilmiştir (Kurultay 1998: 13-33). 
Oysa  Cumhuriyet  döneminde  Antik  Yunan  ve  Roma’dan kalma  görgül 
bilimlerle ilgili yapıtlardan çok, bu dilden kalma yazınsal metinlere ağırlık 
verildiği görülmektedir. 1940'lardan 60'lara dek süren H. A. Yücel'in baş-
lattığı çeviri etkinliği hareketinin başlıca iki nedeni vardır. Bunlardan bi-
rincisi, Antik Yunan ve Roma'dan kalma yapıtların çevrilmesine ağırlık 
verilerek evrensel kültüre ortak olma kaygısı; ikincisi ise, harf devriminin 
1928'de  kabul edildiği gözönüne  alınacak olursa,  sözlü kültürden yazılı 
kültüre  geçişte  özellikle  yazınsal  metinlerin  çevirisine  ağırlık  vererek 
ulusu biraraya getiren en önemli etmen ortak resmi bir dilde anlaşmak ve 
o dilde düşünüp yazan yerleşik bir toplumun alt yapısını kurmaktır. Bu 
dönem iki açıdan önem taşır; bunlardan birincisi, sadece belli bir kesime 
mal  edilen  okur-yazarlığın  ve  evrensel  bilginin  Milli  Eğitim  Bakanlığı 
başkanlığında  Tercüme  dergileri  ve  yayınları  aracılığıyla  tabana  yayıl-
maya çalışılması; ikincisi ise, çeviri etkinliğine ortam hazırlayarak bilgi 
aktarımını hızlandırması; üçüncüsü ise, çevirmenlere  parasal olmasa  da 
saygın bir kimlik kazandırmasıdır. Gerçi bunda, çevirmenlerin dönemin 
önde gelen yazarları olarak saygın bir kimliğe sahip olmalarının da büyük 
payı olmuştur. Öte yandan, yazarların özellikle çevirmen olması, kuşku-
suz Milli Eğitim Bakanlığı’nın başlattığı ulusal kültür hareketinin amacına 
ulaşmasına, bir başka deyişle, dil birliğinin sağlanmasına büyük bir katkısı 
olmuştur. Örneğin, Eyüboğlu, Ataç gibi önde gelen yazar-çevirmenlerin 
çeviri süreci sırasında  kararlarını kaynak kültür odaklı almakla  birlikte, 
yazar olarak baskın çıkan kimlikleri onların erek dil ve kültür konusunda 
hepten teslimiyetçi bir tutum sergilememelerine neden olmuştur. Üstelik, 

---

 
61 
sözkonusu yazarların çevirilerinin özellikle de klasiklerin çevirilerinin gü-
nümüzde bile okunuyor olması bunun en büyük kanıtıdır. 
Çeviri etkinliğinin yukarıda deyindiğim şekilde devletin bir politikası 
olarak karşımıza çıkması, gerçekte resmi bir dil olarak Türkçe’ye gösteri-
len özenin bir sonucudur. Bu amaçla yayın komisyonundan redaktöre ka-
dar her kademede ekip çalışmasına gidilerek, üstelik redaktöre çevirmenin 
iki katı ya da dörtte biri daha çok para ödenerek, ana dile verilen önem 
vurgulanmak istenmiştir (Salman 2000: 139). Ne var ki, Cumhuriyet dö-
nemindeki çeviri etkinliğinin salt yazınsal alandaki çeviri etkinliğiyle sı-
nırlı kaldığı söylenemez. Batı dünyasındaki bilimsel gelişmeler ister iste-
mez çeviri etkinliğinin üniversitelere de sarkmasına neden olmuştur. Bun-
dan böyle, Cumhuriyet döneminin kuruluş yıllarında iki alandaki etkinlik 
dikkat çeker. Bunlardan biri, Tercüme dergileri, öteki ise üniversitelerdeki 
çeviri etkinliğidir.