Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

4 7

---

R.  RAJABOV
Dengiz  va  daryo  qirg‘oqlarida yashaydigan  odam lar  baliq  ovida  su- 
yak qarm oq va to ‘rlardan foydalana boshladilar.  Ilk bor Old O siyoda loy- 
dan  idishlar  tayyorlash  k ash f qilindi.  Ibtidoiy jam oalar  og‘ir  iqlim  sha- 
roitlarida tirikchilik  uchun yangi  ovqat m anbalarini  izlab,  noqulay  iqlim 
sharoitlariga m oslashishga harakat qildilar.
Bu jarayon  ming yillami  qam rab oldi.  Odam  o‘zining yashashi  uchun 
zarur bo‘lgan oziq-ovqat mahsulotlarini o ‘zi ishlab chiqarishga asta - sekin 
o ‘tish  boshlandi.  Ishlab  chiqarish  x o ‘jaligi  -  dehqonchilik  va chorvachi- 
lik  paydo  bo‘ldi.  Zam onaviy  botanik  geografiyaning  yutuqlariga  asos- 
lanib,  akadem ik  N.I.Vavilov  dunyoda  dehqonchilik  paydo  bo'lgan  yetti 
markaz yoki o ‘choqni ajratdi.
1)  Janubi-g‘arbiy  Osiyo  o ‘chog‘i  (Ichki  va  Sharqiy  Kichik  Osiyo, 
Eron, A fg‘oniston,  O 'rta  Osiyo).  Bu  hududda yum shoq  b ug ‘doy, javdar, 
kanop,  olma,  nok,  shirin  olcha va bir qator boshqa o ‘sim liklar madaniy- 
lashtirilgan.
2)  Hindiston yarim   oroli,  Hindi-Xitoy.  Bu yerda sholi,  tariq  va arpa- 
ning bir necha turlari,  soya,  Osiyo paxtasi kelib chiqqan.
3) Tog'li va Sharqiy X itoyning daryo va vodiylari. Bu yerda sholg‘om, 
sitrus m evalari,  choy, no‘xat, tut daraxtlari  kelib chiqqan.
4) O 'rtay er dengizi m am lakatlari (Kichik Osiyo qirg‘og‘i,  Suriya, Fa- 
lastin,  Misr,  Tunis,  Jazoir,  M arokko,  Italiya,  Ispaniya  va  Bolqon  yarim  
oroli).  Bu hududlarda anjir, n o ‘xat,  zaytun, xurm o,  suli m adaniylashtiril- 
gan.  Bug‘doy,  tariq boshqa m arkazlardan olib kelingan,  lekin yangi  sha- 
roitda ular ancha o ‘zgargan.
5)  Sharqiy  A frikaning  to g ‘li  hududlari,  asosan  Efyopiya.  Bu  yerda 
N .I.Vavilovning  fikricha,  b u g ‘doy,  tariq,  sorgo  va  kofe  m ustaqil  mada- 
niylashtirilgan.
6) Janubiy  M eksika.  Bu yerda m ais  (shirin  kartoshka), A m erika pax­
tasi va какао kelib chiqqan.
7) Peru-Boliviya kartoshkaning vatani.
Inson birinchi m adaniylashtirgan o ‘sim lik ekin tariq edi. Undan keyin 
boshqa donli  ekinlar o ‘zlashtirila boshlandi.  Er.  avv.  10-8  m ing yilliklar- 
da  FalaStin,  Kichik  Osiyo,  Eronda;  er.  avv.  6  m ing  yillikda  Misrda;  er. 
a w .  5-4 m ing yillikda 0 ‘rta O siyoda g ‘alla ekila boshandi.
M ezolit  davrida  echkilar,  qo‘ylar,  eshak  (oldinroq  it),  keyinchalik 
yirik  shoxli  mollar,  cho‘chqa  m adaniylashtirildi.  Albatta,  suyak  va  tosh 
m otigalar  bilan  yerga  ishlov  berish  kam  hosilli,  qo‘lga  o ‘rgatilgan  hay-