Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

4 3

---

R.  RAJABOV
gradus  haroratda  qizdirib  yelim   (qatron)  m um  olganlar  va  nayza  uchini 
yog‘ochga  shu  m um   bilan  yopishtirganlar.  Bunday  topilm alar  Osiyo  va 
Yevropaning k o ‘p hududlaridan topilgan.
X IX  asrda  fanda  neandertallar  rivojlanishning  quyi  qism ida  bo‘lgan 
tur degan tushunchalar mavjud edi. A mm o keyingi tadqiqotlar buning ak­
sini k o ‘rsatdi.  Ular rivojlangan tafakkurga va tilga ega b o ‘lganlar.  Ularda 
atrof-m uhit  va  o ‘zlari  to ‘g ‘risida  tasavvur,  tushunchalar  boMgan.  Osi­
yo  va  Yevropadan  topilgan  neandertal  qoldiqlari  ularda  ilk  diniy  tasav- 
vurlar  shakllanganidan  dalolat  beradi.  Q abrlarda  tosh  m ehnat  qurollari 
(O 'zbekiston,  Teshiktosh  g ‘ori),  chig‘anoqlardan  teshib  qilingan  m unc- 
hoq (Ispaniya) topilgan.  Dafn m arosim lari  shakllangan;  Ispaniyada  10 ta 
neandertal  qoldiqlari topilib,  ulardan  uchtasi  ayol  skeleti  alohida  qo‘yil- 
gan. Ayol  skeleti  yonida qoplon panjasi  qo ‘yilgan.  Hozirgi A m erika hin- 
dularida  ham   ayiq  panjasini  oMja  ramzi  sifatida  qabrga  qo‘yish  rusum i 
mavjud.  N eandertallar  ram zlardan  foydalanganlar.  Ispaniyada  topilgan 
neandertal  qoldiqlari  suyagidan  yasalgan  uchi  oMkir  qurolda  qizil  rang- 
li  pigm ent,  qizil  m ineral  qoldigM  mavjud.  O 'rtay er  dengizi  qirg‘oqlari- 
da  chig‘anoqlardan  neandertallar  kosm etika  m aqsadida  foydalanganlar. 
O 'zlarini boshqalardan ajratish  uchun ular badanlarini  qizilga bo ‘yagan- 
lar.
Bundan 40 yil oldin m uzlikning yangi bosqichi boshlandi.  B undan 40 
m ing  yil  oldin A frikadan  Osiyo  va Yevropaga hom o  sapiens  kirib  keldi. 
Ular neandertallarga qaraganda ancha rivojlangan edi.  Hom o sapiens ke- 
yingi  10  yil  davom ida neandertallar bilan kurashib  Osiyo  va Yevropani, 
keyin esa boshqa qit'alarini  o ‘zlashtirdi. N eandertallar turi oMimga mah- 
kum  etilib,  bundan  30  m ing  yil  oldin  toMa  qirilib  ketdi.  Hom o  sapiens 
taraqqiyotda neandertallardan  ustun turar edi.
Hozirgi  zam on fani  neandertallar genom ini  (genom  -  xrom osom alar 
to ‘plam i)  DNK  sini,  uning  30  m ing  yil  oldingi  qoldiqlari  b o ‘yicha  tik- 
ladi.  4  yil  davom ida  neandertal  ayol  skeleti  DNK si  ustida  tadqiqot  olib 
borildi.  Ayol  skeleti  DNK si  bilan  har  xil  5  etnik  guruhning  vakillarini 
DNK si taqqoslandi.  Tadqiqotlarda  Osiyo  va Yevropa etnik guruhlari  ne­
andertal DNK sini m eros qilib olganlari aniqlandi. A frikaliklam ing DNK­
si esa unga o ‘xsham aydi.  Zam onaviy  odam ning D N K sida neandertallar 
DNK si  bir  foizdan  4  foizgacha,  xitoyliklarda neandertallar  DNKsi  kam 
m iqdorda  2%   ni,  yevropaliklarda  esa  4%  ni  tashkil  etadi.  Italiyaning 
Taskana  viloyatidan  topilgan  neandertal  qoldiqlari  zamonaviy  odam   bi­