Jah on s iv iliz a ts iy a la r i ta r ix i qismini b o ‘ysundirib oldinga chiqdi (Ispaniya, Britaniya, Fransiya mus-
tam laka im periyalari). Lekin industrial davr oxirida G ‘arb sivilizatsiyasi
o ‘zining yetakchilik mavqeyini k o ‘p hollarda y o ‘qotdi.
4. Amerika sivilizatsiyalari m ateriklardan (Shim oliy va Janubiy
Amerika) ajralib qolgani uchun alohida y o ‘l bilan rivojlandi. Yevropalik
mustam lakachilar Am erikaning qadim gi sivilizatsiyalarini yo ‘q qildilar.
Bu yerda yangi G ‘arbiy Yevropa sivilizatsiyalariga xos boMgan lokal si
vilizatsiyalar paydo boMdi, lekin u tezda mustaqil ritm tusini oldi. XX
asrda AQSh jahon yetakchi m am lakatlar qatoriga kirdi. A sr oxirida so
biq SSSR boshchiligida sotsialistik dunyo y o ‘q boMib ketganidan keyin,
lining tashqi siyosatida dunyo m iqyosida rahbarlik vazifasini o ‘tashga
urinish boshlandi. Janubiy va M arkaziy Am erikada taraqqiyot m ustam
lakachilik hukmronligi tufayli to ‘xtab qoldi. Lekin XX asr oxirida tarixiy
jarayonning jadallashuvi uni episentrga yaqinlashuv belgilari k o ‘rindi.
Ayniqsa, Braziliya va Argentina kabi m am lakatlam ing jahon siyosatida
nufuzi ortdi.
5. Afrika sivilizatsiyalari (Shim oliy Afrika bundan m ustasno, chunki
u ( ) ‘rtayer dengizi sivilizatsiyasiga kiradi) tarixning birinchi bosqichlari-
da o ‘ziga xos an'anaviy y o ‘nalishda yashadi va bir qator davrlarda Yevro
paning yetakchi davlatlariga m ustam laka boMib qoldilar. Hozirgi vaqtda
ham M arkaziy Afrika mamlakatlari nochor ahvolda, faqat Janubiy Afrika
progress episentriga yaqin. Lekin bu bepoyon hududning rivojlanishi
ui hiin shart-sharoit mavjud.
Insoniyat tarixini o ‘zaro bir-biriga bogMangan spirallam ing tuguni
sitalidn lasavvur qilish mumkin. U m um tarixiy spirallam ing eng katta
o'lum laii supcrsikllarda berilgan. U lar hozircha ozgina, bor-yo‘gM 2 ta,
u d iiiu h isi eudi boshlanadi. N.D.K ondratev katta sikllar nazariyasi, ikki
yarim sikIlitrtii matiMnatik ishlash va m antiqiy fikrlash asosida yaratdi.
Olim O .Tolllcr o ‘n ming yillik (XX asr oxirida uchinchi toMqin boshla
nishi bilan)dagi larxiy progressning uch o ‘ra m ito ‘g ‘risidaxulosaga keldi.
Supersikllarga jahon sivilizatsiyalari spirallarining o ‘ramlari beriladi.
Bu yerda siklik dinam ikaning qonuniyatlari to ‘g ‘risidagi um um lashtirish
va xulosalar uchun tarixiy maMumotlar oldingi voqelikdan k o ‘ra k o ‘p.
Har bir supersikl uch sivilizatsiya siklini birlashtiradi. U lam ing um um iy
soni - 7 ta (yettinchi faqat boshlanmoqda). Tarixiy ja ra y o n n in g s u r ’at-
larini ja d a lla s h is h a n ’anasi k o 'rin a d i. H ar bir siv iliz a tsiy a n in g ichki
tu z ilish i, uni tugMlishining bosqichlari (fazalari) shakllanishi, gullab-