Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

4 5

---

R.  RAJABOV
Yuzlab  avlodlam ing  tajribalari  asosida  ijtim oiy  hayotning  qoidala- 
ri  ishlab  chiqildi.  Jam iyatning  birinchi  bo ‘g ‘ini  sifatida ju ft  oila  ham da 
urug‘  jam oasi  (m inim al-25,  m aksim al-200-500  odam )  shakllandi.  Oila- 
lar  o ‘zlariga  eng  oddiy  turarjoylar  qurdilar  yoki  g ‘orlarda joylashdilar. 
Vaqti-vaqti  bilan jam o a  hayvonlar  podasining  harakati  orqasidan  yurdi.  N 
Aholi  zichligi  ju d a  oz  bo ‘lib,  50-100  km2  ga  biro  dam  to‘g ‘ri  kelar  edi. 
Bu hozirgi X orazm  viloyati  (yer m aydoni 40 m ing km 2) yoki  D aniya hu- 
dudi (44  m ing km 2 )da bor-yo‘g ‘i  ikki  m ing yoki  bir m ing kishi yashashi 
m um kin  edi.
0 ‘rta va yuqori  paleolit davom ida  ishlab  ehiqarish  tashkiloti  yuzaga 
keldi.  Uning asosida yosh-jins  taqsim oti  va  m ehnatning oddiy kooperat- 
siyasi turar edi.  Erkaklar ov — baliqchilik va m ehnat qurollari  tayyorlash 
bilan  shug‘ullanar  edilar.  Bu  esa  hayvonlam i  ov  qilish  imkoniyatlarini 
kengaytirar  edi.  Ayollar  term achilik,  ovqat  tayyorlash,  olovni  saqlash, 
bola tarbiyasi  bilan  shug‘ullanar edilar.
N utq  so‘zlashning  rivojlanishi  m uloqot  qilish,  to 'p lang an  tajriba  va 
dastlabki bilim lam i  uzatishga yordam   berdi.  Ibtidoiy san’at paydo b o ‘ldi. 
G ‘orlar: Altam ir g ‘ori (Ispaniya), Lasko g ‘ori (Fransiyada), K apova g ‘ori 
(Boshqirdiston),  Zarautsoy  g ‘ori  ( 0 ‘zbekiston),  Sarm ishsoy  ( 0 ‘zbekis- 
ton)da hayvonlar,  ov  m anzarasi  tasvirlari  saqlanib  qolgan.  Ibtidoiy  diniy 
e ’tiqodlar:  -   totem izm ,  animizm,  magiya,  dafn  m arosim lari,  bag'ishlov 
m arosim lari tarqaldi.
O qibatda  aqlli  odam  o ‘zining  o ‘tm ishdoshlariga  qaraganda,  nafaqat 
biologik,  balki m a’lum ijtimoiy farqlarga ega edi:  Uning nutq so ‘zlashuv 
qobiliyati bo‘lib, H om oning o ‘tib ketgan ajdodlariga qaraganda, anchagi- 
na rivojlangan ehtiyojlar v a k o ‘nikm alarga ega b o ‘ldi; turli xil qurollarini 
tayyorlash v a foydalanish;  birlamchi  ham korlik va m ehnatning yosh-jin- 
siy taqsim oti;  oila v a urug‘ jam oasi,  ilk bilimlar,  ibtidoiy san’at, birgalik- 
da yashash  va  anim istik  e ’tiqodlar.  M ehnatning  natijalarini  o ‘zlashtirish 
shakllari endigina yuzaga kelayotgan edi. Faqat m ehnat qurollari ga shax­
siy egalik qilish bilan cheklanish, ovchilik, oMjalar, term achilik m ahsulot- 
larining natijalarini jam o a bo ‘lib bir tekisda taqsim lash  mavjud edi.  Hali 
ijtimoiy  guruhlar,  davlat va huquq y o ‘q  edi.  Bu  m ing yillarga cho ‘zilgan 
jam iyat arafasi boMdi. Bu davrda ibtidoiy jam oalar Osiyo, Afrika, Yevropa, 
A m erikaning bepoyon hududlarida joylashgan edi.  K.Yaspers  tarixgacha 
b o ‘lgan davm ing asosiy yakunlarini  quyidagilarda k o ‘radi: