Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

4 8

---

J ah o n  s iv iliz a ts iy a la r ! ta r ix i
vonlar  sut,  jun,  g o ‘sht  berar  edi.  Lekin  bu  yirik  texnologik  to ‘ntarish- 
ning boshlanishi edi.  Qaysiki,  u yangi iqtisodiy  ukladning shakllanishiga 
yordam  berdi.  M ehnat  unum dorligiga qarab jam oa va oilalam ing m ulkiy 
tabaqalanishi  kuchaydi.  Ilgari foydalanilm agan o‘tloqlar,  ekishga yaroqli 
b o 'lg an   yerlarni  o'zlashtirish  ehtiyoji  tu g ‘ildi.  U rug‘-qabilalar  o ‘rtasida 
yer,  o‘tloq,  podalar  uchun to ‘qnashuvlar kuchaydi.  0 ‘sha davrga tegish- 
li  qoyatosh  tasvirlarida jan g   m anzaralari  mavjuddir.  Ovchilik  qurollari 
(o‘q-yoy,  o ‘qlar,  nayza,  tayoq)dan  odam lam i  o ‘ldiradigan  qurol  sifatida 
foydalanila  boshlandi.
Di'hqonchilik  m ashg‘uloti  o ‘troq  turm ush  tarzini  shakllantirdi.  En- 
dilikda  odam  muqim  bir joyda yashab  qolib  o ‘zining  oziq  ovqatga  bol- 
gan  ehtiyojini  qondirish  im koniyatiga ega boldi.  Shu  sababli  u  k o ‘pgina 
o ‘troq  manzilgohlar,  qo ‘rg ‘onlami  Ь аф о  qila boshladi.  B a’zida devorlar 
bilan o ‘ralgan  (Falastinda lyerixon, K ichik O siyoda Chatalguyuk,  Suriya 
va Hindistonda Bahor kabi) qo‘rg‘onlar paydo bo‘ldi.
Aholining  m igratsiyasi  kuchaydi.  Dunyoning  iqlim   sharoiti  qulay 
bo‘lgan  hududlari  o ‘zlashtirila  boshlandi.  Chorvadorlar  yaylovlam ing 
o ‘t-xashak  zahiralarini  tugatib,  boshqa  hududlarga  k o ‘chdilar.  Tabiiy- 
ki,  ular  o ‘zlari  k o ‘chib  borgan  yangi  hududlarda  yashab  turgan  boshqa 
urug‘-jam oalar  bilan  to ‘qnashdilar.  Yer-suv,  sero‘t  yaylov  va  o ‘tloqlar 
uchun  urush-janjallar kuchaydi.  Er.  avv.  8-7 m ing yilliklarda Yevroosiyo 
qabilalari  Shimoliy Afrika, Yaqin Sharqning ch o i-yaylov lariga om m aviy 
ravislula  ko'chib joylashdilar.
Insonning m a’naviy dunyosida ham  o ‘zgarishlar ro ‘y berdi.  Dehqon- 
chilik  va  chorvachilikni  о ‘zlashtirgan jam oalar tabiiy jarayonlar,  o ‘sim- 
liklarni  o'stirislm ing  mavsumlari,  hayvonlam i  o ‘stirishning  k o ‘p  yillik 
sikllarini  bilishning  yuqoriroq  darajalariga  tayandilar.  Yil  mavsum lari 
bo'yicha  tegishli  luiyoliy  bilimga ega bolgan urugjam oalari  ilkdehqonc- 
hilik kalendarini  tu/dilar.  Lekin tabiat kuchlariga ishonish,  magiya,  sehr­
garlik  odam ning doimiy  hamrohi  bo‘lib qolaverdi.
Ovchi  qabilalar  ham  tobora  kam ayib  borayotgan  hayvonlam i  ov  qi- 
lishning  yangi  takom illashgan  usullaridan  foydalana  boshladilar.  Hay­
vonlami  m adaniylashtirish,ulam ing  m ahsuldor  nasllarini  yetishtirish 
ko‘nikmasi  shakllana  boshladi.  Yuzaga  kelayotgan jam iyatning tuzilishi 
murakkablashdi.  Faoliyat turlari ko‘paydi  (tosh, yo g‘och, suyakdan m eh­
nat qurollarini tayyorlash;  yerga ishlov  berish;  m ol  boqish;  dehqonchilik 
va chorvachilik m ahsulotlarini qayta ishlash;  uy-joy qurilishi va h.k.).