Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi



Download 7,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/126
Sana18.01.2022
Hajmi7,88 Mb.
#385540
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   126
Bog'liq
jahon sivilizatsiyalari tarixi

R.  RAJABOV
xil  bilim larsiz  m um kin  emas  edi  (o‘sha  davrlarda  avlod  faol  hayotining 
o ‘rtacha davom iyligi  15-20 yil  b o ‘lsa,  m ing yillik davom ida 50-60 avlod 
o ‘tdi).  Astronom iya,  arifmetika,  biologiya,  tibbiyot,  agronom iya fanlari- 
ning  kurtaklari  paydo  b o ‘ldi.  Albatta,  abstrakt  um um lashtirishlargacha 
hali uzoq edi,  lekin boshlang‘ich dunyoni  bilish e ’tiqodlar, rivoyat, ertak- 
lar,  miflar tuzilishida aks etar, sehrgar va kohinlar tom ondan qoMlab turi- 
lar edi. Turli  qoida, norm alar «tabu» ni yaratib va qoMlab, diniy e ’tiqodlar 
yanada m urakkablashdi. Axloq v a ilk dinni  bir-biridan  ajratish  qiyin  edi. 
Turli  xil  bilim lar  va  ko‘nikm alam ing  hajmi  ancha  o ‘sgani  uchun  ulami 
keyingi  avlodlarga  uzatish  muddati  uzaydi.  N eolit  inqilobi  nihoyasida 
paydo boMgan jam iyatning asosiy belgilari ana shunday edi.
N eolit  inqilobini  bir  necha  bosqichlarga  boMish  mum kin:  ilk  neolit, 
qaysiki,  er.  avv.  7-6  m ing yilliklam i  qam rab  olgan.  Uning  epitsentri  Old 
Osiyo  v a  Yaqin  Sharqda  edi.  Yetuk  yoki  o ‘rta  neolit  (er.  a w .  5-4  ming 
yilliklar boshlari).  Bu  bosqichda  neolit  sivilizatsiyasining  qudrati  namo- 
yon  boMdi.  U  N il,  Hind,  Frot,  keyin  A m udaryo,  Sirdaryo,  Yanszi  daryo 
vodiylari, Yevropa qit’asiga keng tarqaldi.  «Neolitlashuv» jarayoni  sekin 
bordi.  Sharq  dunyosidan  keyin  2800  yil  davom ida  Shimoliy  Yevropada 
ishlab chiqaruvchi  x o ‘jalik  paydo boMdi.
Mil.  avv.  4-m ing  yillikdayoq  neolit  sivilizatsiyasi  kuch-qudratining 
tugash  belgilari  paydo  boMdi  va  navbatdagi  davr  eneolit  boshlan­
di.  E neolit  (m is-tosh  asri)  davrida  yetakchi  metall  dastlab  m is  va  ol- 
tin,  keyin  je z   paydo  boMdi.  Tosh  qurollar,  hatto,  eng  m ukam m al  mik- 
rolitlar  tayyorlanish  ju d a  m ashaqqatli  mehnatni  talab  qilar  edi  v a  turli 
xil  m urakkablashgan  ehtiyojlam i  qondirish  uchun  qoMlashda  yetarlicha 
ishonchli  boMmadi.  S o f m etallar  boMgan  oltin,  misni  qoMlash  qulayroq, 
mustahkam ,  qayishadigan, ularga istalgan  shaklni  berish,  turli  m etallam i 
qo ‘shish  m um kinligini  odam lar  o ‘z  tajribalarida  k o ‘rdilar.  Q o‘rg ‘oshin 
va misni  q o ‘shib, je z  (bronza) hosil  qilish m um kin boMdi.
Lekin  mis,  q o ‘rg‘oshin,  oltin  konlari  kam  uchraydi.  Eneolit  davrida 
k o'pgina qabilalar ulardan foydalanish  im koniyatiga ega em as edilar. Bu 
m etallardan  foydalanishga  yaroqli  yerlarda  aholi  zichligining  o ‘sishiga, 
bu  m etallar m avjud  boMmagan joylarda  aholining  o ‘sish  su r’atlarini  ka- 
m ayishiga olib keldi.  B a’zi  m a’lum otlarga k o ‘ra,  er.  a w .  5000-yilda yer 
yuzida  aholining  o ‘sishi  0,9  kishi,  bir  yilda  m ing  kishiga  to ‘g ‘ri  kelsa, 
aholining  um um iy  soni  30  mln  kishini  tashkil  etdi.  Er.  avv.  2000-yilda 
aholi  o ‘sishining  o ‘rtacha  yillik  su r’ati  4,5  m arta  0,2  kishigacha,  aholi
5 2


Jahon sivilizatsiyalari tarixi
soni  Viriing yil  davomida  bor-yo‘g‘i 20 mln g a k o ‘paydi. (54.  C.  151.).
I losildor ycrlar,  metallga boy hududlarga egalik qilish uchun qabila- 
lar o'rtasida  shiilc|a1si/ loLqnashuvlar muntazam tusga kirdi.  Urushlar in- 
нотуи1шиц doimiy hamrohiga aylandi. Jamoamulkchiligining hukmron- 
Иц|  vn  lung  taqsimot  ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishiga to ‘siq 
bo* Idi.  Qabilalar o ‘rtasida ko‘p sonli  urushlarga olib keldi.
Hneolit davrida texnologiya, iqtisodiy-ijtimoiy hayotda keskin o‘zga- 
rishlar  boshlandi.  Jamiyatda  tamoman  yangi  materiallar  (jez),  texnolo- 
giyani  kashf qilish  va  o‘zlashtirish,  xususiy  mulkchilikka  o‘tish  zaruri- 
yati  turar  edi.  Bu  oxir-oqibatda  ijtimoiy  tabaqalar  va  davlatning  paydo 
bo‘lishiga olib keldi.
4. 
Bronza  sivilizatsiyasi.  Neolit  inqilobining  yadrosi  takror  ishlab 
chiqaradigan iqtisodiyotga o‘tish edi.  Sivilizatsiya siklini  belgilab bergan 
neolit  inqilobining  yuragi  jamiyat  piramidasining  uchinchi  va  to‘rtinc- 
hi  qavatlaridagi tub o‘zgarishlar edi.  Bu yerda davming buyuk voqealari 
bo‘lgan ijtimoiy kashfiyotlar: xususiy mulkchilik, pul muomalasi, sinflar, 
davlatning  paydo  bo‘lishi  edi.  Bu  kashfiyotlar  asta-sekin  takomillashib, 
keyingi  sivilizatsiyalarning  qiyofasini  belgiladi.  Bu  ijtimoiy  muassasa- 
laming  har  biri  tarixiy  progressning  borishi  bilan  shartlangan  edi  va  u 
foydali funksiyalami bajardi.
Jamoa mulkchiligi  asosiy  ishlab  chiqarish  vositalari,  nisbatan  uncha 
katta bo‘lmagan jamoalar  uchun o ‘zlashtirish  shakli  edi.  Bunday  shakl- 
ning mavjudligi ularning tirik qolishi va tabiiy muhitning yuqori darajada 
noaniqligi  va  o‘zgaruvchanligi,  mehnat  unumdorligining  past  darajasi, 
qo‘shimcha mahsulotning  yo‘qligi  natijasi  edi.  Lekin  u  endi  progressga 
lo'siq  bo‘ldi.  Yerga  ishlov  berish,  hayvonlami  boqish,  qishloq  xo‘jaligi 
mahsulotlarini  takror  ishlab  chiqarish,  hunarmandchilik  va  qurilishda 
yanada samarali texnologiyalami qo‘llab,  qo‘shimcha mahsulotni tizimli 
yaratgan  ishchilar  o‘zlarining  mahsuldor  mehnat  natijalarini jamoaning 
boshqa a'zolari  bilan teng taqsim qilishga ko‘nmadilar.  Mehnat samara- 

Download 7,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   126




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish