Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

2 8

---

Jah o n   s iv iliz a ts iy a la r i ta r ix i
o‘zgaradi.  Tushkunlik sharoitlarida iste’mol  sektorining hissasi-oraliqda- 
gi  ulushlar  (xom ashyo,  buyumlar,  yoqilg‘i,  energiya),  harbiy,  investitsi- 
ya va  intellektual  sektorlar qoplash  (am ortizatsiya) va ja m g ‘arm alam ing 
qisqarishi  hisobidan  o ‘sadi.  Harbiy  urushlar  harbiy  sektom ing  ulushini 
yanada ko‘paytirib yuborishi  mumkin.
Iste’molni jonlanish  fazasida  texnologik  bazani  takror  qurish  inves- 
titsiya  va  intellektual  sektorlar  ulushining  k o ‘payishini  talab  qiladi.  Bu 
ishlab  chiqarish  o ‘sishining  boshlanishi bilan   yengillashadi.  Tushkunlik 
sharoitida qo ‘shim cha m ahsulot ulushi  pasayadi.  Shaxsiy darom adlar za- 
ruriy  m ahsulotning to ‘la kattaligini  aks ettirm aydi. Asosiy ja m g ‘armalar- 
ning  (qaysiki,  sezilarli  qismi  chiqib  ketadi) ko ‘chirilgan  qiymati  am orti- 
zatsiyada o ‘z ifodasini topadi. Keyingi fazada takror ishlab chiqarishning 
samaradoriigini  oshishi  orqasidan  qo ‘shim cha  m ahsulotning  normasi 
o ‘sadi.  Bu ja m g ‘arm a fondini  k o ‘paytirib,  bir vaqtning o ‘zida yangi  tex- 
nologiya bazasida  ishlab chiqarish v a m ahsulotni yangilashga imkon  be­
radi.  Investitsiya kom pleksining ulushi ham tegishli o ‘sadi.
Har bir sivilizatsiya ishlab chiqarish  m unosabatlari tizim iga -  (mulk- 
chilik) o ‘zlashtirishning shakllariga taqsim ot, ayirboshlashga sifat o ‘zga- 
rishlarini  kiritadi.  Bu  o ‘zgarishlar  o 'zining  birinchi  manbasi  -   insonga 
ega. Ishlab chiqarishning m a’lum texnologik, tashkiliy shart-sharoitlarida 
optimal  m anfaat,  m otivatsiya  m exanizmini  yaratish  zarur.  N eolit  sivili- 
zatsiyasi  uchun  bir  necha  ishlab  chiqarish  vositalariga  o ‘zlashtirishning 
jam oa usuli m uqarrar edi.  Bunda asosan bir tekisdagi taqsim ot, m ahsulot 
alm ashuvining ilk k o ‘rinishi mavjud edi. Ammo o ‘shandayoq kamon, o ‘q, 
nayza ovchining shaxsiy mulki  edi.  Oila, jam oalar o ‘rtasida ham  m ulkiy 
tengsizlik  paydo  boMa  boshlagan  edi.  O 'zlashtirish  va  taqsim otning  bir 
tekisda teng taqsiin  boMishi unum dor ishlaydigan oila, m ohir jangchining 
qo‘shim cha  topgan  mahsuloti  bilan  rag‘batlantirishning y o ‘qligi jam iy at 
taraqq iy o tig ato ‘siq  boMdi.
Xususiy  m ulkchilikning  paydo  boMishi,  uning  shakliga  mos  notekis 
taqsimot va ayirboshlash  progressiv omil  edi.  Iqtisodiy  m unosabatlam ing 
keyingi  har bir shakli  shu  sivilizatsiya chegarasida  bir  qadam  olg‘a tash- 
lash  edi.  Industrial  sivilizatsiyaning  oxirida  bevosita  ishlab  chiqaruvchi- 
ning  o ‘z  mehnati  natijalaridan  begonalashuvi  yuz  berdi.  Buning  sababi, 
davlat m onopolistik tazyiqining takror ishlab chiqarish jarayonida ijtimoiy 
boylikni taqsim lash, takror taqsim lashga aralashuvi o ‘z apogeyi  (cho‘qqi- 
si)ga  chiqdi.  Bu  esa  insonning  ishlab  chiqarish  texnologiyasi  bazasining