Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

2 5

---

R.  RAJABOV
davom  etgan  industrial  sivilizatsiyaning halokatga mahkumligini,  postin­
dustrial  jam iyatning  shakllanishi  shubhasizligini  ko ‘rsatdi.  Demak,  ta­
raqqiyot abadiy  davom  etmaydi,  har qanday yuksalishning nihoyasi bor.
2.Sivilizatsiyalar alm ashinuvi qanday yuz  beradi? 
Sivilizatsiyalar 
alm ashinuviga  sabab  boMgan  o ‘zgarishlarning  birinchi  m anbasini  pira­
m ida  poydevorida  inson  va  uning  ehtiyojlari  ham da  qobiliyatlari-bilim - 
lari,  malaka,  m anfaatlari  dinam ikasidan  izlash  zarur.  Biologik-ijtimoiy 
boMgan oila v a alohida odam ning ehtiyojlari  o ‘zgaradi.  O dam lam ing har 
bir yangi  avlodi  ehtiyojlarini  qondirishda erishilgan  darajasiga suyangan 
holda oziq-ovqat,  kiyim,  uy-joy,  taqinchoq va hokazolarga yangi talablar 
qo ‘yadi.  O ilalar iste’mol  qiladigan mahsulotlar, xizm atlam i  ishlab chiqa- 
rish  uchun  qo ‘shim cha  tabiiy  xom ashyo,  buyum lar,  m ehnat  qurollari, 
energiya  m anbalarini  jalb  qilish  kerak.  Aholi  sonining  o‘sishi,  ijtimoiy 
kelishm ovchiliklar va urushlar, boshqaruv, m udotaa, tartibni saqlash ehti­
yojlari  ijtimoiy  ehtiyojlar doirasini  kengaytiradi.  M a’naviy  k o ‘rinishdagi 
ehtiyojlam ing o ‘sishi  cheksiz.
Yangi  hududlar,  ko‘pincha  noqulay  iqlim  sharoitlari  boMgan  yangi 
hududlam i o ‘zlashtirish qo'shim cha ehtiyojlarni keltirib chiqaradi. Atrof- 
muhitning  ifloslanishi, jam iyatning  faoliyati  tufayli  biosferaga  yetkazil- 
gan  zarar  ishlab  chiqarishni  tabiiy  shart-sharoiti  va  odam lam ing  hayoti 
uchun  g ‘am xo‘rlik qilish  doirasini  kengaytiradi.  Inson,  oila, jam iyatning 
ehtiyojlar  tuzilm asining  m urakkablashuvi  va  hajm ining  o ‘sishi  jam iyat 
piram idasining barcha qavatlarida o ‘zgarishlar uchun turtki  beradi.
O dam lam ing ehtiyojlarini moddiy va m a’naviy, shaxsiy, ishlab chiqa- 
rish  va  harbiy, joriy  va  istiqboldagi  o ‘sishining  um um ijtim oiy  qonunini 
to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri  tushunish  kerak  emas.  Ehtiyojlar bir tekisda o ‘smaydi. 
U  o ‘z  siklik  xususiyatiga  ega.  Yangi  sivilizatsiyaning  shakllanishi  dav­
rida  iqtisodiy  o ‘sish  sur'atiarining  kuchli  o ‘sishi  va ja m g ‘arish  b a’zida 
tez  sur'atlar  bilan  o ‘sib  borsada,  o ‘sib  borayotgan  boylik  hajm ining  bir 
qismi ehtiyojlarni qondirishga sarflanadi. A holining barcha qatlamlari bir 
xil  sur'atda  boMmasada,  boyib  boradi.  Lekin  yetuklik  fazasida  kutilgan 
um idlarning  am alga oshishi  va o ‘zini  oqlashini  umri  qisqaligi  k o ‘rinadi. 
Iste’mol ja m g ‘arm asining o ‘sish sur'atlari  sekinlashadi. Yangi  avlodning 
oMmish o ‘sish sur'atlari bilan qam chilangan ehtiyojlari e s a o ‘sib borayot­
gan talablam i q o ‘yadi, qaysiki,  u toMa hajm da qoniqtirilm aydi.
Turli  ijtimoiy qatlam va guruhlar o ‘rtasida sekin  sur'atlar bilan o ‘sa- 
yotgan  boylikni  takror  boMish  uchun  kurash  kuchayadi.  Ijtimoiy  qara-