Ravshan rajabov jahon sivilizatsiyalari tarixi

2 9

---

R. RAJABOV
navbatdagi  bosqichi y o ‘liga o ‘tishiga xalaqit berdi. M ayatnik orqatom on- 
ga tebrandi -  kichik, xususiy va shaxsiy mulkning qayta tug‘ ilishi, kichik va 
o ‘rta biznesning rivojlanishi, erkin raqobat bevosita ishchining o ‘z mehna- 
ti natijalaridan m anfaatdor boMishiga sabab boMadi. Bu sivilizatsiya uning 
iqtisodiy tuzumi  m ulkchilikning faqat bir shakliga asoslangan tushuncha- 
sidan xoli  boMish kerak. Iqtisodiyot ham m a vaqt ko‘p ukladli, unda o ‘zaro 
bogMangan hukm ron m ulkchilikning yetakchi shakli o‘tm ishda va tugMla- 
yotgan kelajak ukladlar unsurlari «birinchi skripka» rolini o ‘ynovchi  ham ­
ma vaqt ham m ukammal  boMmagan orkestr bilan aralash  boMadi.
Keyingi  qavatdagi  ijtim oiy-siyosiy  tuzum da  yana  turli  xil  shakllar 
kuzatiladi.  Sivilizatsiyaning  yetuk  fazasidagi  nisbiy  ijtim oiy  ham korlik 
v a siyosiy barqarorlik o ‘tish davrida keskin ijtim oiy-siyosiy va harbiy qa- 
ram a-qarshiliklar bilan almashadi.  Chunki  iste’mol ja m g ‘armasi  qisqara- 
di. K o‘pgina oilalam ing tirikchilik sharoiti yom onlashadi. A holining soni 
kamayadi  (tugMlishning  kamayishi,  kasalliklar,  urushlar),  turm ush  dara­
jasi pasayadi. Inqiloblar, terror, talonchilik orqali  boylikni kuch bilan taq- 
sim lashga urinish kuchayadi.  Bu hoi  to ‘plangan  boylikdan voz kechishni 
istamagan  m ulkdorlarning keskin qarshiligigauchraydi.
D avlatlar o ‘rtasidagi  fuqarolik  urushlari -  turli  ijtimoiy-siyosiy,  m il­
liy,  diniy  kuchlam ing qaram a-qarshiligi  o ‘z navbatida ishlab  chiqarishga 
salbiy  ta ’sir  qiladi.  Ishlab  ehiqarish  kuchlarini  yem iradi, jam iyatni  orqa- 
ga uloqtiradi  v a m adaniy  m e’rosning bir qismini y o ‘qotishga olib keladi. 
Imperiyalar,  federatsiyalar,ittifoqlar parchalanadi.
D avlat va huquq o ‘z kuchining sezilarli qismini y o ‘qotadi. Jinoyatchi- 
lik  o ‘sadi.  K orrupsiya davlat apparatini yem iradi.  M am lakat uchun  ogMr 
boMgan boshqa bir necha m arta y o ‘qotishlardan keyin lokal  sivilizatsiya­
lam ing  o ‘z  hayot  siklini  tugatib  yo ‘q  boMib  ketishiga  olib  keladi.  Lekin 
ko'pincha iqtisodiy yuksalishning yangi  ufqlariga chiqib olish  siyosiy va 
davlat tuzum ini  tartibga soladi.  Bu jarayon  o ‘z mulki  va uni  ko ‘paytirish 
usullarini  him oya qilinishiga muhtoj  boMgan yangi  m ulkdorlarning man- 
faatlariga  mos  keladi.  Tuzum  turli  xil  huquqiy  shakllarda  -   dem okrati- 
yadan  m onarxiyagacha yoki  tiraniya  (ochiq  diktatura)  boMishi  mumkin. 
Lekin  har  qanday  sharoitda ham   u  ijtim oiy-siyosiy  tartibni  yangi  sivili- 
zatsiya shakllanishi  va barqaror yashashi  uchun qoMlab-quvvatlaydi.
O 'm atilgan iqtisodiy va ijtim oiy-siyosiy tuzum  piram idaning cho'qqi- 
sida ozini  m afkuraviy  qoM lab-quw atlashni tam inlab ozini  oqlash v a ozi-