Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Нутқ - ўқувчилар тафаккурини ўстиришда
муҳим восита 
Нутқ фикрни баён этиш воситаси бўлибгина колмай, уни шакллантириш қуроли ҳамдир. Фикр 
нут±нинг психологик асоси вазифасини бажаради, уни ўстириш шарти эса фикрни бойитиш ҳисобланади. 
Ақлий фаолият тизимини эгаллаш асосидагина нутқни муваффақиятли ўстириш мумкин. Шунинг учун 
ўқувчилар нутқини ўстиришда материални тайёрлаш, такомиллаштириш, мавзуга тегишлисини танлаш, 
жойлаштириш ва мантиқий операстияларга катта аҳамият берилади. 
Тафаккур тил материали ёрдамида нутқий шакллантирилса ва баён этилсагина муваффақиятли ўсади. 
Тушунча сўзлар ёки сўз бирикмалари билан ифодаланади, шундай экан, тушунча тил воситаси бўлган сўзда 
муҳим алоқа материалига айланади. Киши тушунча ифодалайдиган сўз (сўз бирикмаси)ни билсагина, шу 
тушунчага асосланган ҳолда, ташқи нутқда фикрлаш имконига эга бўлади. 

---

Нутқда фикр шакллантирилади, шу билан бирга, фикр нутқни яратади. «Нутқ тафаккур билан 
чамбарчас боғлангандир. Нут± бўлмаса, тафаккур ҳам бўлмайди, тил материали бўлмаса, фикрни ифодалаб 
бериб бўлмайди»
7
. 
Фикрни нутқий шакллантириш унинг аниқ, тушунарли, соф, изчил, мантиқий бўлишини 
таъминлайди. Тилни эгаллаш шу тилнинг фонетикасини, луғат таркибини, грамматик қурилишини билиб 
олиш, фикрни такомиллаштириш учун, тафаккурни ўстирии учун шарт-шароит ҳозирлайди. Билимлар, 
далиллар, ҳар хил ахборотлар тафаккурнинг ҳам, нутқнинг ҳам материалидир. Нутқ тафаккур жараёнини 
ўрганишнинг муҳим воситаси бўлиб хизмат қилади. Нутқдан ўқувчи фикрий ривожининг асосий 
ўлчовларидан бири сифатида фойдаланилади. ´қувчининг барча предметлардан материални ўзлаштириши ва 
умумий ақлий ривожланиш ҳақида фикр юритганда, у ёки бу мавзуни бола ўз нутқида (ёзган иншосида, 
ахборотида, қайта ҳикоялашда, саволларга берган жавобида) қандай баён эта олишига қаралади. 
Шундай қилиб, нутқни тафаккурдан ажратиб бўлмайди, нут± тафаккур асосида ривожланади; фикр 
нутқ ёрдамида пишиб етилади, юзага чиқади. Иккинчи томондан, нутқнинг ўсиши фикрн шакллантиришга 
ёрдам беради, такомиллаштиради.