“Pragmatika’’ (pragma – ish, harakat) aslida falsafiy tushuncha bo’lib, u Sokratdan oldingi davrlarda ham qo’llanishda bo’lgan va keyinchalik uni J

D i da kti k  mat n

  o ’qu vc h i  yo k i  t ing lo vc h ig a   p a nd - na s iha t   q ilis h,   u ni  t ur li 

ha yo t iy  vo qe a la r  vo s it a s id a   t a r biya la s h   yo k i  a yt ilg a n la r d a n  xu lo s a  c hiq a r is hg a  

o ’rgat ish  niyat i  bila n  t uzilad i.  Sharq  adabiyo t shuno slig ida  alo hida  didakt ik  

a d a biyo t  t u s hu nc ha s i  ha m  ma v ju d .  

Masalan,  A.Avlo niyning  “Turkiy  gulisto n  yo hud  ahlo q”  asaridagi  quyidagi 

she’rni ana shunday mat n deyish  mu mk in: 

               G’ a za bl ik  b o’l m og’ il , b o’l g’ il  mu l oy i m,  

               B o’l u r s an  s h od u  xu r r am li k da  d oi m.  

               G’ a za b o ’t du r,  y oq a du r  ji s m u  j on i ng,  

               G’ a za b b a r b o d  et ad u r  xo nu m on in g.  

               G’ a za bl ik  o’ tn i  bo’ sh  suv  p a st  qi l g’a y,  

               G’ a za bn i j in ni  y o ki  ma st  qi lg’ a y

.  

M a qo l, a fo r iz m, ma s a l, r ivo ya t la r ,  t u r li  ha yo t iy  vo q ea la r   a so s id a g i  d id a kt ik  

h ik o ya t la r n i  ha m  d id a k t ik   ma t n  deb  q ar a s h  mu mk in,   zo t a n,  u la r da n  

ma z mu nn ing   mo hiya t id a   t a r biya ,   p a nd - na s iha t ,  d id a kt ik a   yo t a d i.   S hu ning  

u c hu n  ha m  u la r n i  d id a k t e ma la r  t ar z id a  umu mla s ht ir is h  mu mk in.  

Badiiy  mat nda  muayya n  maqsad  bilan  qo’lla nilgan  didakt ema larning  mat n 

ic higa  singd ir ilish  t arzi  ha m  turlic ha  bo ’ladi.Muallif  bunda y  d idakt ema larni 

mat nga  to’g’ridan-to ’g’ri  o lib  kira di  va  uning  qaysi  ja nrga  t aalluq li  ekanlig in i 

ayt ib  o ’tadi.Didakt ema lar  mat n  tashqarisida  avva ldan  t ayyo r  ho lda  mavjud  

bo ’lad i. 

Muallif 

yo k i 

qahramo n 

nutqida 

quyidagi 

ifo da 

shakllar i 

is h la t ila d i:

shunday  maqol  bor,  mashoyixlar  demishlarki,ulug’larda  shunday  

g a p b o r, de r l a rk i m, sh un d ay  r i vo y at  e s hit ga n ma n

  va   ho k a zo .