Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Foydalanishni 
nazoratlash tizimi
 
45-rasm. Foydalanishni boshqarish tizimlari 
3.4.2. Foydalanishni boshqarishning DAC usuli 
Foydalanishni boshqarishning mazkur usuli tizimdagi shaxsiy aktivlarni 
himoyalash uchun qo’llaniladi. Bunga ko’ra obyekt egasining o’zi undan 
foydalanish huquqi va foydalanish turini belgilaydi.  

---

118 
 
DAC  da subyektlar tomonidan obyektlarni boshqarish subyektlarning 
identifikasiya axborotiga asoslanadi. Masalan, UNIX  operasion tizimida fayllarni 
himoyalashda, fayl egasi qolganlarga 
o’qish (read, r), yozish (write, w) 
va 
bajarish 
(execute, x) 
amallaridan bir yoki bir nechtasini berishi mumkin. Umumiy holda DAC 
usuli aksariyat operasion tizimlarda foydalanishlarni boshqarish uchun foydalaniladi. 
Masalan, quyidagi 46-rasmda  DAC  usulini  Windows NT/2k/XP  OTlarida 
foydalanish holati keltirilgan. 
 
46-rasm. Windows XP da DACdan foydalanish 
Biroq,  DACning  jiddiy xavfsizlik muammosi bu -  ma’lumotlardan 
foydalanish huquqiga ega bo’lmagan subyektlar tomonidan foydalanilmasligi to’liq 
kafolatlanmaganidir. Bu holat ma’lumotdan foydalanish huquqiga ega bo’lgan biror 
bir foydalanuvchini ma’lumot egasining ruxsatisiz foydalanish huquqiga ega 
bo’lmagan foydalanuvchilarga yuborish imkoniyati mavjudligida namayon bo’ladi. 
Bundan tashqari, DACga tegishli yana bir kamchilik sifatida tizimdagi barcha 
obyektlar ulardan foydalanishni belgilaydigan suyektlarga tegishli. Amalda esa, 
tizimdagi barcha ma’lumotlar shaxslarga tegishli bo’lmay, balki butun tizimga 
tegishli bo’ladi. Bularga yaqqol misol sifatida axborot tizimini keltirish mumkin.  

---

119 
 
DACning klassik tizimi dastlab obyekt hyech kimga biriktirilmagan holatda 
“yopiq” deb ataladi. Agar obyekt foydalanuvchiga biriktirilsa va ulardan foydalanish 
bo’yicha cheklovlar o’rnatilgan bo’lsa, unda “ochiq” obyekt deb ataladi.