Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

3.4. Ma’lumotlardan foydalanishni  mantiqiy  boshqarish 
3.4.1. Foydalanishni boshqarish 
Avtorizasiya foydalanishlarni nazoratlashning autentifikasiyadan o’tgan 
foydalanuvchilar harakatlarini cheklash qismi bo’lib, aksariyat hollarda 
foydalanishni boshqarish modellari yordamida amalga oshiriladi. Ushbu bo’limda 
ma’lumotlarga nisbatan foydalanishni mantiqiy boshqarish tartibi bilan tanishib 
chiqiladi. 
Foydalanishni boshqarish subyektni obyektga ishlash imkoniyatini 
aniqlashdir. Umumiy holda foydalanishni boshqarish quyidagi diagramma bilan 
tavsiflanadi (44-rasm): 

---

117 
 
Subyekt
Obyekt
Ruxsat
Natija
 
44-rasm. Foydalanishni boshqarish 
Hozirda tizimlarda obyektlardan foydalanishlarni boshqarishning turlicha 
usullar mavjud bo’lib, ularga quyidigalarni misol keltirish mumkin: 
-
 
diskresion foydalanishni boshqarish usuli (Discretionary access control, 
DAC); 
-
 
mandatli foydalanishni boshqarish usuli (Mandatory  access control, MAC); 
-
 
rollarga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Role-based access control, 
RBAC); 
-
 
atributlarga asoslangan foydalanishni boshqarish usuli (Attribute-based 
access control, ABAC). 
Tizimda ushbu foydalanish usullari bir-biridan alohida-alohida foydalanilishi 
talab etmaydi va ularning kombinasiyasidan ham foydalanish mumkin (45-rasm). 
Mandatli
Rolga 
asoslangan
Diskretsion