10-Bob. MAHSULOT RAQOBATBARDOSHLIGINI TA'MINLASHDA
STANDARTLASHTIRISHNIG AHAMIYATI
10.1.Sanoat korxonalarida sifatni boshqarish tizimini joriy etish orqali
mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish strategiyasi
ISO 8402 xalkaro standartiga kura, sifat - bu «yuzaga kelgan yoki kutilgan
extiyojlarni qondirish imkonini beruvchi maxsulot yoki xizmatlarning xususiyatlari
majmuidir». Maxsulot sifati xar qanday korxona uchun muxim omil sanaladi,
maxsulot sifatini ta’minlash strategiyasi esa korxonaning ustuvor vazifalaridan
biridir.
270
Xozirda jaxonning ilgor kompaniyalari o`z strategiyalari negizida TQM (sifatni
kompleks boshqaruv) modellarini qo`llamokdalar. TQM modelini joriy qilishning
uchta majburiy sharti mavjud:
1)
kompaniyaning oliy boshqaruv bugini sifatni boshqaruvga kompaniya
rakobatbardoshliligi va tarakkiyotini ta’min- laydigan asosiy strategik maqsad, deya
karashi kerak;
2)
sifatni boshqaruv faoliyati kompaniyaning barcha funksional bulimlarini
(ishlab chikarish faoliyatining 80-90% ini korxonaning sifatni boshqaruv bulimi
nazorat kila olmaydi, bu xolatda xar bir bulim o`z ish sifatini o`zi nazorat qilishi
muqobil echimdir) qamrab olishi kerak;
3)
muntazam ravishda xar bir ish urnida ishchiga yangi bilimlarni urgatib borish
va ishchilarning ishga bulgan ishtiyokini oshirib borish lozim.
Ushbu shartlarning kay darajada bajarilayotganini korxona raxbariyati nuktai
nazaridan kelib chikib taxlil qilish shuni kursatadiki, mashinasozlik korxonalarida
maxsulot sifatini ta’minlash strategiyasi uch omil bilan belgilana- di. Bular: inson
resurslari, xarajatlar turlari to`zilmasi va sifat tizimi.
Mamlakatimizdagi mashinasozlik soxasi maxsulotlari- ning sifat kursatkichlari
taxlili shundan guvoxlik beradi- ki, sifat kursatkichlari barqarorligi va ijobiy
dinamikasi muntazam emas, Ya’ni bu erda maxsulot sifatini barqaror ravishda
ta’minlab borish muammosi mavjud (maxsulot sifat kursatkichlari ilovada
keltirilgan).
Sifatni oshirish vazifasini ikki yo`l bilan xal etish mumkin: strategik va taktik.
Sifatni oshirishning strategik yo`li o`z ichiga yangi texnologiyalar va uskunalarni
joriy etish, xodimlar tarkibi sifatini oshirish va boshka shu kabi tadbirlarni kamrab
oladi. Xrzirgi zamon iste’molchisi maxsulotning sertifikatlari, kafolat majburiyatlari
bor-yukligi, maxsulot sifatini ma’lum birliklarda ulchash mumkinligi, korxonaning
yuqori sifatli maxsulotni katta xajmlarda o`zok muddat davomida etkazib bera olish
kobiliyatiga ega ekanligi kabi kursatkichlarga e’tibor karatadi.
Yuqorida aytib utilganidek, sifat bu xam Iqtisodiy kategoriya xamdir. Zero,
maxsulot tannarxining belgilanishi kup jixatdan sifatga xam boglik (sifatni
271
boshkarish uchun sarflanadigan xarajatlar savdo kiymatining 20% gacha bulgan
ulushini tashkil etadi). Ekpertlarning baxolashicha, nuqson vujudga kelgan erdan
nuqsonli maxsulotlarning chikarib tashlanishi bilan maxsulot nuqsonlaridan
kurilgan zarar xam borgan sari ortib boradi. SHu sababli, tabiiyki,
maxsulotni ishonchli va kafolatlangan sifati bilan etkazib berishga bulgan extiyoj
vujudga keladi. Mana shunday extiyojning vujudga kelishi natijasida maxsus QS 9000
standartlari paydo buldi va bu standartlar ISO 9000 xalkaro standarti negizida ishlab
chikildi. Ammo ushbu standartlar xar bir Iqtisodiyot tarmogining o`ziga xos
xususiyatlarini xisob olib, ta’minotchi korxonalar uchun sifat tizimiga bulgan kat’iy
talablarni qo`yadi.
Taktik yo`l mavjud tartiblarni takomillashtirish, jarayonlarning bajarilish sifatini
oshirish va boshka shu kabilarni o`z ichiga oladi. Misol tarikasida, «OK Rate»
(maxsulotning birinchi o`rinishda tayyor maxsulot liniyasidan utish kursatkichi)
kursatkichini oshirishni olishimiz mumkin (3-ilova).
Kursatkichlar shundan darak beradiki, kup sonli avtomobillar aniklangan
nuqsonlarni bartaraf etish sexidan utadi. Bu esa zavod ichida aniklangan nuqsonlarni
bartaraf etish uchun sarflanadigan xarajatlarning ortishiga olib keladi. Sifatni
ta’minlash uchun ketadigan xarajat turlari, albatta, o`zaro bir-biri bilan boglik bulib,
ushbu xarajat turlaridan birining ortishi xarajat turlari urtasidagi nisbatni o`zgartirib
yuboradi. Sifatni ta’minlash uchun sarflanadigan xarajat turlarining nisbati
korxonaning maxsulot sifatini ta’minlash borasidagi ustuvor yunalishlarini o`zida aks
ettiradi, Ya’ni kompaniyaning sifat siyosati qanday ekanligini namoyish etadi.
«General Motors O`zbekistan» avtomobilsozlik zavodida sifat xarajatlarini xisobga
olish tizimi endigina yo`lga kuyilmokda va shu bois u erdagi sifat xarajatlari turlari
bo`yicha anik ma’lumotlarni xozircha keltira olmaymiz. Ammo Tadqiqot natijalari
asosida umumlashtirilgan xarajat turlari nisbatiga oid rakamlarni keltirishimiz mumkin
(10.1-jadval)
Amaldagi sifatni ta’minlash xarajatlari nisbati
10.1-jadval
272
Sifatni ta’minlashga ajratiladigan xarajat turlari
Jami sifat xara-
jatlaridagi ulush, %
xisobida
Ichki nomuvofikliklarni bartaraf etish xarajatlari
20-40
Tashki nuqsonlarni bartaraf etish xarajatlari
10-20
Sifatni baxolash xarajatlari
10-50
Nuqsonlar vujudga kelishining oldini olish xarajatlari
1-5
Fikrimizcha, ishlab chikarishning rivojlanganlik darajasi va boshka omillarga boglik
xolda, sifatni ta’minlashga ajratiladigan xarajat turlari nisbati kuyidagicha bulishi
kerak.
Taklif etiladigan sifat xarajatlarini taksimlash
10.2-jadval
Sifatni ta’minlashga ajratiladigan xarajat turlari
Jami sifat xarjatlaridagi
ulush, % xisobida
Ichki nomuvofikliklarni bartaraf etish xara jatlari
~30
Tashki nuqsonlarni bartaraf etish xarajatlari
~10
Sifatni baxolash xarajatlari
~40
Nuqsonlar vujudga kelishining oldini olish xarajatlari
~20
Fikrimizcha, nuqsonlar vujudga kelishining oldini olishga ajratiladigan xarajatlar
xajmini oshirish sifat uchun ajratiladigan jami xarajatlar xajmini kamaytirish imkonini
beradi. CHunki bunda nuqsonlarni bartaraf etish xarajatlari qisqaradi, bu esa katta
Iqtisodiy samara demakdir. Sifatni ta’minlashga ketadigan xarajatlar tarkibini
o`zgartirish uchun, avvalo, nuqsonlarning vujudga kelishiga olib keladigan
omillarni, Ya’ni nuqsonlarning kaerdan kelib chikishini bartaraf etish lozim.
Nuqsonlarning vujudga kelish omillari ustida olib borilgan izlanishlar natijasida
ushbu muammoning sabablari kuyidagilar ekani ma’lum buldi:
-
inson omili - 65% (shundan, 52,6% nuqson ishchining beparvoligi va
e’tiborsizligi natijasida, 12,4% nuqson esa butlov kismlarning urnatilayotgan paytda
shikastlanishi natijasida ruy beradi);
-
ikkilamchi inson omili - 3% (kungildagidek texnik xizmat kursatilmaganligi
natijasida yuzaga kelgan nuqsonlar);
-
butlovchi kismlar sifati - 21%;
-
tashish natijasida - 3%;
Avtomobilsozlik sanoatida
nuqsonlarning vujudga kelish
manbalari
273
-
saklash natijasida - 3% (10.1-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: |