Yuristlar malakasini oshirish markazi jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti

1-moddasida

 “Ishtirokchi-davlatlar o‘zlarining qurolli

kuchlari safidagi 18 yoshga to‘lmagan harbiy xizmatchilarini harbiy harakatlarda

vosita ishtirok etmasligini ta’minlash uchun barcha mumkin bo‘lgan choralarni

ko‘radilar”, 2

-

moddasida esa, “18 yoshga to‘lmagan shaxslarni majburiy tarzda

o‘zlarining qurolli kuchlari safiga chaqirilmasligini ta’minlaydilar” d b b lgilab

qo‘yildi.

138

Bola huquqlari. / Yuridik oliy o‘quv yurtlari uchun darslik // Prof. G‘.Abdumajidov tahriri ostida. –T.: TDYuI

nashriyoti, 2009. -B.98

---

159

Protokolning 3-moddasining 1-qismida ishtirokchi-davlatlar o‘zlarining

milliy qurolli kuchlari safiga ixtiyoriy tarzda chaqirish mumkin bo‘lgan eng kichik

yoshni Bola huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 38-moddasi 3-bandida ko‘zda

tutilgan yoshdan oshirishlari, bunda ushbu moddada aks etgan prinsiplarni hisobga

olishlari hamda Konv nsiya bo‘yicha 18 yoshdan kichik yoshdagi shaxslar maxsus

himoya qilinish huquqiga ega bo‘lishlarini e’tirof etishlari lozimligi e’tirof etildi.

Shuningd k, mazkur moddaning 2-4 qismlarida ishtirokchi-davlat mazkur

Protokolni ratifikatsiyalashida yoki unga qo‘shilishida, o‘zining milliy qurolli

kuchlari safiga ixtiyoriy tarzda chaqiruvga ruxsat etilgan eng kichik yoshni

ko‘rsatuvchi va bunday chaqiruv zo‘raki yoki majburiy tarzda amalga

oshirilmasligini ta’minlash uchun ko‘rilgan himoya choralarni bayon etuvchi

qo‘shimcha shartni saqlab qo‘yish uchun topshirishi lozimligi;

o‘zining milliy qurolli kuchlari safiga 18 yoshdan kichik shaxslarni ixtiyoriy

tarzda chaqirishga ruxsat etgan ishtirokchi-davlatlar eng kamida:

a)

bunday chaqiruv haqiqatda ham ixtiyoriy tarzda amalga oshirilishi;

b)

bunday chaqiruv shaxsning ota-onasi yoki qonuniy vasiyning

anglangan roziligi bilan amalga oshirilishi;

c)

bunday shaxslar harbiy xizmatning majburiyatlari haqida to‘liq

xabardor bo‘lishi;

d)

bunday shaxslar milliy harbiy xizmatga qabul qilinishdan oldin

yoshini tasdiqlovchi ishonchli isbot k ltirishlari lozimligini ta’minlovchi himoya

choralarini ko‘rishlari lozimligi (3-qism);

ishtirokchi-davlat har qanday vaqtda BMT Bosh kotibi nomiga t gishli

xabarnoma yuborish orqali o‘zining bayonotini kuchaytirishi mumkinligi va bu

haqda Bosh kotib barcha ishtirokchi-davlatlarni xabardor qilishi lozimligi, Bosh

kotib bunday xabarnomani olgan kundan boshlab u kuchga kirishi;

harbiy hizmatga chaqirish uchun ko‘zda tutilgan yoshni oshirish talabi Bola

huquqlari to‘g‘risidagi konv nsiyaning 28 va 29 moddalariga muvofiq ishtirokchi-

davlatning qurolli kuchlari qoshida yoki nazorati ostida bo‘lgan o‘quv

muassasalarga qo‘llanilmasligi ko‘rsatib o‘tilgan.

---

160

Protokolning 4-moddasi

  d

avlatning qurolli kuchlari tarkibiga kirmaydigan

qurolli guruhlarga, ular tomonidan har qanday holatda ham, 18 yoshga to‘lmagan

shaxslardan harbiy harakatlarda foydalanishi yoki ularni yollashi mumkin emasligi

majburiyatini, davlatga esa, bolalarni bunday yollash yoki ulardan foydalanishning

oldini olish maqsadida barcha mumkin bo‘lgan choralarni ko‘rishi, shu jumladan,,

bunday amaliyotni taqiqlash va jinoyat d b topilishi uchun zarur huquqiy

choralarni ko‘rish majburiyatini yuklaydi.

Alohida qayd etish lozimki, 4-moddaning qo‘llanilishi qurolli mojarolardagi

ch bir tomonning huquqiy maqomiga ta’sir etmaydi.

Protokolning 5-moddasida

  u

ning h ch bir qoidasi ishtirokchi-davlat

qonunida yoki halqaro shartnomalar va halqaro gumanitar huquqda mavjud

bo‘lgan bola huquqlarining ijobiy tarzda amalga oshirilishiga ko‘maklashuvchi

qoidalarga to‘sqinlik qilmasligi, ya’ni bunday ijobiy amaliyot uchun ustuvor

emasligi, ya’ni har qanday vaziyatda ham “eng avvalo bolaning oliy manfaatlarini

hisobga olish” prinsipi ustuvor ekanligi o‘z aksini topgan.

6-moddada ishtirokchi-davlatlar o‘zining yurisdiksiyasi ch garasida mazkur

Protokol qoidalarini samarali bajarilishini va hayotga tadbiq etilishini ta’minlash

uchun barcha zarur bo‘lgan huquqiy, ma’muriy va boshqa choralarni ko‘rishlari,

Protokolning qoidalari va prinsiplarini kattalarga va bolalarga k ng tarzda

ma’lum qilish va t gishli usullar yordamida targ‘ib qilish majburiyatini o‘z

zimmasiga olishlari,

ular o‘zining yurisdiksiyasi ch garasida mazkur Protokolga nomuvofiq

tarzda harbiy chaqiruvga chaqirilgan yoki harbiy harakatlarda foydalanilgan

shaxslarni d mobilizatsiya qilinishi yoki xizmatdan ozod qilinishini ta’minlash

uchun barcha mumkin bo‘lgan choralarni ko‘rishlari, zarur hollarda, bunday

shaxslarning jismoniy va psixologik tiklanishi va ijtimoiy r int gratsiyasi uchun

zarur bo‘lgan barcha yordamni amalga oshirishlari lozimligi ko‘rsatib o‘tilgan.

7-modda Protokolga nomuvofiq bo‘lgan har qanday faoliyatning oldini olish

va Protokolga nomuvofiq bo‘lgan harakatlar oqibatida jabrlangan shaxslarning

abilitatsiyasi va ijtimoiy r int gratsiyasi sohasida hamkorlik qilishga

---

161

bag‘ishlangan bo‘lib, shu jumladan, t xnik hamkorlik va moliyaviy yordam orqali

hamkorlik qilishdan iborat bunday yordam va hamkorlik t gishli ishtirokchi-

davlatlar va halqaro tashkilotlar bilan maslahatlashgan holda amalga oshirilishi

mumkinligi, shunday yordam ko‘rsatish imkoniga ega ishtirokchi-davlatlar bunday

yordamni mavjud ko‘p va ikki tomonlama yoki boshqa dasturlar orqali yoki,

xususan, Bosh Assambl ya qoidalariga muvofiq tashkil qilingan ixtiyoriy badallar

jamg‘armasi orqali amalga oshirishlari mumkinligi ko‘rsatib o‘tilgan.

Protokol bo‘yicha o‘z ishtirokchi-davlatlarning majburiyatlarini

bajarishlarining xalqaro monitoringi qoidalari hujjatning 8-moddasida aks

ettirilgan. Mazkur monitoring jarayoni to‘g‘risida k yingi paragrafda batafsil

tushuntirib o‘tilgan.

Hujjjatning yakunlovchi qismi hisoblanuvchi 9-13 moddalarda Protokolni

imzolash, ratifikatsiya qilish yoki qo‘shilish, uni d nonsatsiya qilish, ularning

kuchga kirishi, Protokolga tuzatish kiritish tartib-qoidalari hamda Protokolning

aut ntik tillari va d pozitariysiga oid qoidalar o‘z aksini topgan.

Xulosa qilib aytish mumkinki, Bola huquqlari to‘g‘risida konv nsiyada

e’tirof qilingan huquqlarni yanada samarali amalga oshirishga erishish

maqsadalarida qabul qilingan har ikki Fakultativ protokol bola manfaatlarini eng

yuqori ta’minlashga qaratilgan. Ular talab etilgan, o‘nta davlat tomonidan

ratifikatsiya etilgach, 2003-yilda kuchga kirdi.

Fakultativ protokollarning g‘oyatda ahamiyatli ekani shundaki, ular

konv nsiyaviy qoidalar mazmunini ijtimoiy rivojlanishning hozirgi jarayoni talab

qilayotgan zarurat va talablar ruhida boyitadi va takomillashtirib boradi.

mak, bola huquqlarini tartibga solish faqat Bola huquqlari to‘g‘risida

konv nsiyad k yirik hajmli huquqiy hujjatni qabul qilish bilan ch klanmaydi.

To‘xtovsiz o‘zgarib borayotgan hayot huquqiy tartibga solishning yangi

yo‘nalishlarini ko‘rsatmoqda. Shu sababli, bola huquqlari to‘g‘risidagi amalda

bo‘lgan normalarni yangilash va yanada takomillashtirish uchun oby ktiv zarurat

vujudga k ladi. D mak, huquqiy tartibga solish jarayoniga yangilash va

takomillashtirishning to‘xtovsiz jarayoni sifatida qarash lozim.

---

162