|
2. Bola huquqlariga oid O‘zb kiston R spublikasi milliy
qonunchiligining umumiy tavsifi
Ayni paytda mamlakatimizda bola huquqlari va qonuniy manfaatlari
sohasidagi munosabatlar O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasi asosida hamda
15 ta kod ksi, 20 dan ortiq qonunlar, O‘zb kiston R spublikasi Pr zid ntining 20
dan ortiq farmonlari va Vazirlar Mahkamasining 100 dan ortiq qarorlari
shuningd k, 70 dan ortiq idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar bilan tartibga
solinmoqda
149
.
O‘zb kistonda bola huquqlarini himoya qilishga qaratilgan milliy
qonunchilikning rivojlanishini shartli ravishda uch bosqichga bo‘lgan holda
o‘rganish mumkin:
birinchi bosqich
– 1991 – 2000-yillarni,
ikkinchi bosqich
– 2000 – 2008-yillarni,
uchinchi bosqich
– 2008-yildan bugungi kunga qadar davrni o‘z ichiga
oladi.
Birinchi bosqich
bola huquqlarini himoya qilishga oid milliy qonunchilikda
huquqiy asoslarning to‘la shakllanishi bilan xarakt rlansa,
ikkinchi bosqich
bola
huquqlarini himoya qilishga milliy qonunchilikni rivojlanishi bilan bir qatorda uni
kafolatlashga qaratilgan qonunlarni qabul qilish bilan uni kodifikatsiyalashga
qaratilganligi hamda
uchinchi bosqich
esa, bola huquqlariga oid milliy
qonunchilikni yanada chuqurlashtirish va takomillashtirishga qaratilganligi bilan
izohlanadi.
Birinchi bosqichda
O‘zb kiston R spublikasining “Yoshlarga oid davlat
siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi qonunning mustaqillikning dastlabki yilidanoq,
149
Aloyev U. Bola huquq va qonuniy manfaatlaini himoya qilishga qaratilgan milliy qonunchilik asoslari. //
“O‘zb kistonda bolalarni ijtimoiy himoya qilish tizimini boshqarishni zamonaviy talablarga muvofiq
takomillashtirish: yutuqlar va rivojlanish istiqbollari” mavzusidagi xalqaro forumining mat riallari. 2011-yil 29-30-
noyabr. –T.: R spublika bolalar ijtimoiy moslashuvi markazi, 2011. -B.27
175
ya’ni 1991-yil 20-noyabrida qabul qilinishi bilan izohlanadi. Shundan so‘ng bola
huquqlarini himoya qilish bilan bog‘liq masalalar o‘z aksini topgan boshqa qonun
hujjatlari qabul qilindi. Bunday qonunchilik hujjatlariga yuqorida ta’kidlangan
“Yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to‘g‘risida”gi qonun bilan bir qatorda,
1992-yilgi “Fuqarolik to‘g‘risida”gi, “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi,
1992-yilda qabul qilingan va 1997-yilda yangi tahrirda qabul qilingan “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonunlar, “Kadar tayyorlash milliy dasturi”, Jamiyatda huquqiy
madaniyatni yuksaltirish milliy dasturi, 1996-yilgi “Fuqarolar sog‘lig‘ini muhofaza
qilish to‘g‘risida”gi, “Nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida”gi, 1998-
yilgi “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida”gi qonunlar, kabi ko‘plab
qonunlarda, shuningd k, albatta, Oila kod ksi, M hnat kod ksi, Fuqarolik kod ksi,
Jinoyat kod ksi, Jinoyat prots ssual kod ksi, Jinoyat ijroiya kod ksi, kabi
kod kslarda o‘z aksini topdi.
Albatta, yuqoridagi qonunlar va kod kslar to‘laligicha bola huquqlariga
bag‘ishlanmagan bo‘lmasa-da, bolalarga oid maxsus normalar ajratilgan. Misol
uchun, O‘zb kiston R spublikasining “Sog‘liqni saqlash to‘g‘risida”gi qonunining
V bo‘limi “Onalik va bolalikni muhofaza qilish” d b nomlanib, unda onalikni
rag‘batlantirish, onalar va bolalar sog‘lig‘ini saqlash kafolatlari: homilador
ayollarga va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarga tibbiy yordam ko‘rsatishni ta’minlash;
bolalar va o‘smirlar sog‘lig‘ini mustahkamlash va saqlash to‘g‘risidagi
g‘amxo‘rlik; bola boqishda fuqarolarga davlat yordami; bola kasal bo‘lib qolganida
onalarga b riladigan imtiyozlar (61-modda); o‘smirlarning m hnat va ishlab
chiqarish ta’limini hamda m hnat sharoitlarini nazorat qilish (62-modda);
o‘smirlarni majburiy ravishda tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish (63-modda) kabi
masalalar o‘z ifodasini topgan.
Mazkur yillar davomida mamlakatda O‘zb kiston R spublikasi
Pr zid ntining “R spublika yosh ijodkorlarini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash
chora-tadbirlari to‘g‘risida” (1993-yil), “O‘zb kistonda ta’lim olayotgan yoshlarni
rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” (1993-yil), “O‘zb kiston
spublikasining yosh mualliflariga eng yaxshi asarlari va ilmiy ishlari uchun
176
Davlat mukofotini topshirish to‘g‘risida” (1996-yil), “R spublika Ma’naviyat va
ma’rifat k ngashini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi (1997-yil) farmonlari
imzolandi
150
. Shu yillarda O‘zb kiston R spublikasi Vazirlar Mahkamasining
1993-yil 15-iyundagi “O‘zb kiston yoshlari ishlari bo‘yicha r spublika k ngashi
to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi qarori, O‘zb kiston R spublikasi
Vazirlar Mahkamasining “Sog‘lom avlod uchun” hukumatga qarashli bo‘lmagan
xalqaro xayriya jamg‘armasining takliflari to‘g‘risida”gi 1993-yil 28-oktabrdagi
524-sonli Qarori,
1993-yildagi “O‘sib k layotgan avlodni sog‘lomlashtirish
muammolarini kompl ks tarzda hal qilish to‘g‘risida”gi qarori, 1994-yildagi
“Bolalikdan nogironlar, qariyalar va m hnatga layoqatsiz fuqarolarga nafaqa
tayinlash va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi, O‘zb kiston R spublikasi Pr zid ntining
1994-yil 16-iyundagi “Bolali oilalarga davlat ijtimoiy yordam tizimini
takomillashtirish to‘g‘risida”gi va 1994-yil 23-avgustdagi “Kam ta’minlangan
oilalarni ijtimoiy himoya qilish choralari to‘g‘risida”gi hamda 1996-yildagi “Bolali
oilalarga ko‘rsatiladigan ijtimoiy ko‘makni kuchaytirish choralari to‘g‘risida”gi
qarorlari bolalar huquqlari sohasidagi muhim hukumat hujjatlari sirasiga kiradi.
Ular mamlakatimizda va bolalikni muhofaza qilish, bolalarning jismoniy, axloqiy
va ma’naviy kamol topishi uchun qulay shart-sharoit yaratish bilan bog‘liq chora-
tadbirlarni amalga oshirishga ham alohida e’tibor b rilmoqda.
O‘zb kiston R spublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 12 apr ldagi
“O‘zb kiston R spublikasining Oila kod ksini amalga oshirish uchun zarur
bo‘lgan m ’yoriy hujjatlarni tasdiqlash to‘g‘risida”gi 171-son qaroriga 2 ilovada
O‘zb kiston R spublikasida vasiylik va homiylik to‘g‘risida Nizom va mazkur
Qarorga 3 ilovada “Voyaga yetmagan bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga
tarbiyaga olish (patronat) to‘g‘risida”g Nizom qabul qilindi. Mazkur nizomlarda
vasiylik va homiylikka hamda bolalarni farzandlikka va bolalarni oilaga tarbiyaga
olish (patronat) olishning talablari va undabolaning huquqlari va ularga rioya qilish
150
Amalga oshirayotgan islohotlarimizni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati qurish – yorug‘
lajagimizning asosiy omilidir. Pr zid nt Islom Karimovning O‘zb kiston R spublikasi Konstitutsiyasining 21-
yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasini o‘rganish bo‘yicha o‘quv-uslubiy qo‘llanma. –T.:
O’qituvchi, 2014. –B.12-13
177
bo‘yicha vasiylik va homiylikka hamda patronatga oluvchilarning majburiyatlari
lgilab b rildi.
Hukumat hujjatlari orasida yetim bolalarning barkamol rivojlanishi va
tarbiyalanishiga qaratilgan “SOS – O‘zb kiston bolalar shaharchalari”
Assotsiatsiyasini yaratish to‘g‘risida”gi qarori alohida o‘rin tutadi. O‘zb kiston
bolalar shaharchalari “SOS – Kind rdorf Int rn shnl” Xalqaro Assotsiatsiyasining
tarkibiga kiradi
151
.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
