Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

Шундай қилиб, руҳий стресс
- бу ҳаддан ташқари ақлий зўриқиш ва хатти-
ҳаракатларнинг номутаносиблик ҳолати, бу ҳақиқий таҳдид ёки ҳақиқатан ҳам спорт фа-
олиятининг ҳаддан ташқари стресс омиллари таъсирида ривожланади.
Спорт мусобақаларида қатнашиш билан боғлиқ равишда спортчиларда пайдо бўладиган 
руҳий (рақобатбардош) стресс - бу турли хил иерархик даражадаги шароитларнинг бир не-
чта тизимлари билан белгиланадиган шахснинг мураккаб психофизиологик ҳолати. Ушбу 
стресснинг спортчининг фаолиятига таъсири ва кучи унинг турли хил индивидуал хусу-
сиятларининг нисбати ва ўзаро боғлиқлиги билан боғлиқ:
ижтимоий-психологик, шахсий, психо-мантиқий, психо-динамик, физиологик, яъни 
уларнинг ўзаро муносабатларининг бутун тизими [3].
Стрессор қандай ҳис-туйғуларни ва чарчоқни, чарчоқни, оғриқни, қўрқувни, ғазабни ва 
бошқаларни қандай бўлишидан қатъи назар, реакция ўхшаш бўлади: эндокрин тизим фа-
оллиги ошади, гормонал фаоллик кескин кўтарилади, стероид гормонлар ажралиб чиқади, 
бу эса ўз навбатида ўзгаришга олиб келади кўплаб функционал тизимларда: пулс ва на-
фас олиш тезлиги ошади, қон босими ва мушак тонуси кўтарилади, титроқ пайдо бўлади, 

---

175
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
кинестетик сезгирлик ёмонлашади, ҳаракатлар камроқ мувофиқлашади ва кам тежамкор 
бўлади [8]. Бундан ташқари, хатти-ҳаракатлар устидан «интеллектуал» назорат ёмонлаша-
ди, эътиборни тақсимлаш ва алмаштириш қийинлашади, ўз ҳаракатларини баҳолашнинг 
танқидийлиги пасаяди ва этарли бўлмаган қарорлар қабул қилиниши мумкин.
Спорт фаолиятининг стресс омилларига қуйидагилар киради.
1. Матчни(мусобақада) ютиш ёки рақибни мағлуб этишга қаратилган рақобатбардош 
характерга эга спорт кураши;
2. Спорт курашида спортчининг барча жисмоний ва ақлий кучларининг максимал 
даражада кучланиши, уларсиз ғалабага эришиш мумкин эмас;
3. Спортчининг ҳаётий режимига жиддий ўзгаришлар киритадиган узоқ, мунтазам, 
доимий машғулотлар жараёни.
Рақобатбардош стресс муаммосини ўрганаётган кўплаб тадқиқотчиларнинг хулосаларини 
умумлаштириб, спорт фаолиятининг стресс омилларини турлича таснифлаш мумкин (1-
расм).