Тошкент-2021 3 Апрель 2021 10-қисм Тошкент апрель 2021 йил. Тошкент: «Tadqiqot»

1-расм.Спорт фаолиятида стресс факторларнинг классификацияси.
Қисқа муддатли стресс омилларига
- қўрқув (олдинроқ жароҳат олган жисмоний машқларни бажаришда; аниқ фаворит билан 
учрашганда; ноқулай прогноз билан ва бошқалар);
- ёқимсиз жисмоний туйғулар (оғриқ, чарчоқ ва бошқалар);
- суръат ва тезлик ( натижа учун асоссиз юқори ставкалар, ахборотнинг ҳаддан ташқари 
юкланиши, ҳаддан ташқари куч ва ҳаракат тезлигига эҳтиёж ва бошқалар);
- муваффақиятсисизликлар (ҳаракатланиш техникасидаги хато, муваффақиятсиз бошлаш 
ва бошқалар). [1; 14]:
Узоқ муддатли стресслар:
- рақобатбардош фаолиятни амалга оширишда мавжуд бўлган хавф ва хавф (мото ва 
мотоспорт, чанғи сакраш ва бошқалар);
чарчоқни келтириб чиқарадиган узоқ муддатли юк (жисмоний ва руҳий чарчоқнинг 
кучайиши, шароитларнинг бир хиллиги ва бошқалар фонида узоқ муддатли жисмоний 
машқлар);
- кураш (рақобатбардош фаолият, фаолият услубини тезда ўзгартириш зарурати ва 
бошқалар);

---

176
Апрель 2021 10-қисм
Тошкент
- яккаланиш (мусобақа пайтида алоқаларнинг мумкин эмаслиги, жамоа талабларига мос 
келмаслиги ва бошқалар) [1; 14].
Тўсиқлар
- бу восита вазифасини ҳал қилиш жараёнида мақсадга эришишга тўсқинлик 
қиладиган ташқи муҳит ва фаолиятнинг объектив шартлари. Буларга жисмоний машқлар 
пайтида жисмоний кучларга қаршилик кўрсатадиган моддий тўсиқлар (юкламани оғирлиги, 
масофа узунлиги, шамол ва бошқалар) ва чалкаш омиллар (тасодифий носозлик, спортчининг 
ҳаддан ташқари рағбатлантирилиши, нохақ ҳакамлик ва бошқалар) кириши мумкин.
спортчиларнинг ҳаракатига ва уларнинг хавфсизлигини муваффақиятли бажаришда 
шахсиятига таҳдид соладиган.
Қийинчиликлар 
- бу спортчининг энергия ва (ёки) ахборот ресурслари (аслида 
физиологик ва психологик) ўртасида жисмоний машқлар талабларига нисбатан 
номувофиқлигидан келиб чиқадиган ўзига хос ички тўсиқ. Улар фаол ва шахсий бўлиши 
мумкин.
Фаолиятдаги қийинчиликлар тўғридан-тўғри спортчининг танаси ва танасига 
таъсир қилувчи жисмоний кучларнинг қаршилигини энгиб чиқишда операцион зўриқиш 
ҳолатида вужудга келади ва иккита асосий турга эга: жисмоний, машқларни бажаришга 
узоқ вақт давомида талаб қилинадиган интенсивлик билан ва тезлик (озгина куч, этарлича 
чидамлилик керак эмас, сизга тезроқ керак) ва техник, вақт ва маконда ҳаракатларнинг тўғри 
мувофиқлаштирилишига халақит беради (билмайман, менда ёмон фикр бор, ҳис қилмайман 
билмайман).
Шахсий қийинчиликлар ҳиссий зўриқиш, мотивлар курашининг устунлиги ҳолатларида 
пайдо бўлади. Улар билвосита, унинг руҳий ҳолатининг ёмонлашуви орқали спортчилар 
ҳаракатини мураккаблаштиради ва тушкунликка тушиши ёки ҳаяжонлантириши мумкин. 
Зулмли қийинчиликлар мотивларнинг туртки кучини пасайтиради (чарчаган, қўрққан, аниқ 
эмас); ҳаяжонли - когнитив жараёнларнинг самарадорлигини пасайтиради (жуда хавотирли, 
шошқалоқ, ғазабланган) [14].
Маълумки, катта тажриба ва малакага эга спортчилар рақобатбардош стресс ҳолатида 
кўпроқ муваффақият қозонишади. Шубҳасиз, бу кўплаб расмий мусобақалар жараёнида 
саралаш стартлари, “баҳолашлар” ва ҳ.к. улар маълум стресс омилларининг таъсирига 
мослашадилар ва стрессли вазиятларда зарур бўлган ўз-ўзини бошқариш усулларини 
ўзлаштирадилар. Аниқланишича, паст интенсивликдаги стресс омилларига (тирнаш 
хусусияти берувчи омилларга) таъсир қилиш юқори интенсивликдаги бир хил стресс 
омилларига мослашишни кучайтиради. Ушбу мунтазамлик асосида стрессга қарши 
психологик тайёргарлик усуллари ишлаб чиқилди: стресс-эмлаш терапияси Д. Меиченбаум 
[7]