Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

XX.8. Уруғчилик 
 
Қишлоқ хўжалиги экин навларининг ҳосилдорлиги ва самараси 
юқори сифатли, сара уруғ билан экилгандагина тўлиқ намоён бўлади. 
Шундай уруғларни тайёрлаш ва энг яхши навларни ишлаб чиқаришга 
жорий қилиш билан уруғчилик соҳаси шуғулланади. Селекция каби 
уруғчиликнинг ҳам назарий асоси генетика бўлиб ундаги ирсият ва 
ўзгарувчанлик қонуниятлари уруғчилик ишларининг заминини ташкил 
қилади. 
Уруғчилик – қишлоқ хўжалигининг маҳсус тармоғи бўлиб, унинг 
мақсади навдорлиги, биологик ва ҳосилдорлик сифатлари сақланган 

---

521 
ҳолдаги нав уруғлигини керакли миқдорда оммавий кўпайтиришдан 
иборат. 
Уруғчилик ўзаро боғлиқ бўлган иккита вазифани бажаради. Улардан 
биринчиси - ишлаб чиқаришга жорий қилинаётган янги навларнинг юқори 
сифатли навдор уруғлигини талабга мос ҳолда оммавий кўпайтириш. 
Лекин оммавий кўпайтириш ва узоқ вақт етиштириш жараёнида нав 
заифлашиб унинг ҳосилдорлик сифати пасайиши мумкин. Шунинг учун 
уруғчиликнинг иккинчи вазифаси туманлаштирилган экин навлари 
уруғлигининг навдорлигини ва ҳосилдорлик сифатини сақлашдан иборат. 
Мазкур вазифаларга мувофиқ равишда уруғчилик ишларида иккита асосий 
бўлган нав алмашиш ва нав янгилаш жараёнлари амалга оширилади. 
Нав алмашиш 
– бу маълум минтақалар ишлаб чиқаришидаги эски 
навларни янги, районлаштирилган, ҳосилдорлиги ва маҳсулот сифати эски 
навларга нисбатан юқори бўлган навлар билан алмаштириш. 
Нав алмашиш қишлоқ хўжалик экинларнинг ҳосилдорлиги ва 
сифатини юксалтиришнинг самарали воситасидир. Бу жараённинг асосий 
шартлари уни жадал суръатларда ўтказиш ва навларни оқилона 
жойлаштиришдир. 
Нав янгилаш
– навдорлиги ва биологик сифатлари заифлашган 
уруғларни мазкур навга хос бўлган навдор ва сифатли уруғлар билан 
алмаштириш. 
Ишлаб чиқаришда кўпайтириш учун селекция - уруғчилик муассаса-
ларида етиштириладиган бошланғич уруғлик - 
элита уруғлари
дейилади. 
Мазкур навнинг энг яхши элита уруғлари навнинг ҳосилдорлик 
хоссаларини, юқори бўлган нав тозалиги ва ўхшашлиги, касаллик ва 
зараркунандаларга чидамлилиги, экишга тайёргарлик сифати каби 
белгиларни тўлиғича мужассамлаган энг яхши танланган ўсимликларнинг 
авлодларидан тайёрланади. Элита уруғларининг кейинги авлоди 
репродукция
дейилади. Элитадан олинган биринчи йил уруғлари - 
биринчи репродукция (R
1
), ўз навбатида биринчи репродукциядан олинган 
уруғ - иккинчи репродукция (R
2
), ва шу тартибда учинчи (R
3
),, тўртинчи 
(R
4
), ва ҳоказо репродукциялар уруғлиги дейилади. Нав янгилашда ишлаб 
чиқаришда фойдаланилаётган бешинчи, олтинчи ва ундан паст 
репродукция уруғларини элита ва биринчи репродукция уруғлари билан 
алмаштирилади.