Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

Генетик баланс концепцияси.
Бу концепция гетерозис табиатини 
тўлиқ ва аниқ тушунтирадиган умумий назарияни яратиш мақсадида 
Лернер (1954) томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, генетик баланс назарияси 
деб номланган. Бу концепция қуйидаги далиллар асосида яратилган. 

Гетерозис фақат битта генетик сабаб, масалан, генлар ўзаро 
таъсирининг маълум бир типи билан тушунтирилиши мумкин эмас. Бу 
турли генетик жараёнларнинг жамланган таъсири натижасидир. 

Гетерозис сабаби – бу организмлар ривожланиш жараёнларининг 
ирсий бошқарилиши ҳақидаги умумий муаммосининг бир қисмидир. 
Генетик баланс концепциясида ҳар битта ота-она ёки линиянинг ҳар 
қандай белгисининг намоён бўлиш характери кўп сонли генлар ва муҳит 
шароитларининг бу белгига турли йўналишларда бўлган таъсирлари 
жараёнида ишлаб чиқилган маълум бир мувозанатни танлаш натижасидир 
деб таъкидланади. Ирсий фарқланадиган шакллар чатиштирилганда 
олинган дурагайларда у ёки бу белгилар қисмига қараб генетик баланс 
ўзгаради, бу эса ўз навбатида бу белгиларнинг ота-она шаклларига 
нисбатан кўп ёки камроқ ифодаланишига олиб келади. Қайд қилиш 
лозимки, генетик баланс гипотезаси гетерозис сабабларини аниқлаш учун 
умумий ёндошиш йўлини очиб беради, лекин баъзи саволларга аниқ жавоб 
бера олмайди. 
Компенсатор комплекслар концепцияси.
1983 й. В.А.Струнников 
компенсатор комплекслар концепциясида гетерозисни таъминлайдиган 
генларнинг аллел ва аллел бўлмаган ўзаро таъсирлари ҳақидаги гипотеза-
сини тақдим этди. Бу концепциянинг асосий моҳияти шундаки, генларнинг 
компенсатор комплекси юқори даражадаги гомозиготаликнинг салбий 

---

509 
самарасини текислаб, дурагайларда белгиларнинг юзага келишида 
гетерозис ҳолатини таъминлайди. 
Юқорида келтирилган гипотезаларни инобатга олган ҳолда шуни тан 
олиш керакки, ҳанузгача гетерозис кучининг ички сабабларини тушун-
тириб берадиган ягона генетик концепция ҳозирча яратилгани йўқ.