Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

XV.3.6. Табиий танланиш ва танлаш
Муҳит шароитларига энг яхши мосланишни таъминлаб берувчи 
генотипларга эга бўлган организмларнинг яшовчанлик жараёни танлаш 
деб аталади. Организмнинг яшаб қолиш ва насл қолдириш эҳтимоллиги 
унинг муҳитга қай даражада мослашганлигига боғлиқдир. Организмлар-
нинг мосланиш реакция нормаларининг кўлами қанчалик кенг бўлса, 
бундай организмларнинг популяцияда сақланиб қолиш ва гуллаб яшнаш 
эҳтимоллиги шунчалик юқори бўлади. Дарҳақиқат, яшаш шароитларига 
энг яхши мосланишларни таъминлаб берувчи генотипларга эга бўлган 
организмлар суст мослашган организмларга қараганда кўп авлод беради, 
бундан шу нарса аён бўладики популяциядаги у ёки бу ген 
частоталарининг учрашлиги ҳам табиий танланиш томонидан белгиланар 
экан. Табиий популяцияларда генетик гетерогенликнинг кенг тарқалганли-
ги дарвинча табиий танланиш самарасининг асосини ташкил этади. 
Р.А.Фишер (1930) ўзининг “Табиий танланишнинг асосий теоремаси” 
асарида популяциянинг гетерогенлик даражаси билан табиий танланиш 
натижасида келиб чиққан эволюцион ўзгарувчанликнинг тезлиги 
ўртасидаги тўғри корреляцияни математик асослаб берди: вақтнинг 
маълум бир бўлагида маълум бир популяциянинг мосланиш тезлигининг 
ортиши шу вақт мобайнида унинг мосланувчанлик бўйича бўладиган 
генетик ўзгарувчанлигига тенг. Бу ерда мосланиш ибораси остида қайта 
ҳосил қилишнинг нисбий тезлиги тушунилади. Бу теорема фақат 
муҳитнинг маълум шароитлари ва айнан битта локус аллелларининг 
ҳисобига бўладиган ўзгаришлар учун тўғридир. Шундай бўлса-да, 
ўзгарувчан генлар ва ҳар бир ген аллеллари қанчалик кўп бўлса танлаш 
жараёнида бир аллелларнинг такрорланиш сонининг бошқалар ҳисобига 
ўзгариш имкониятлари кўпроқ бўлади. 
Популяциялар 
генетикаси 
популяциядаги 
генотипларнинг 
мосланишга нисбатан қийматлари ҳар хил эканлигини кўрсатади. Табиий 
танланиш жараёнида популяциядаги ҳар бир генотипнинг индивидуал 
афзаллиги генларнинг келгуси авлодларга берилиш қобилияти билан 
белгиланади. Популяцияда бир генотипнинг бошқа генотипларга нисбатан 
яшовчанлиги ва насл бериш қобилияти генотипнинг