Умуртқалилар зоологияси фанининг предмети, ўрганаѐтган объекти ва вазифалари

V. Қушлар синфи – Aves 
Умумий тавсифи 
Қушлар – териси пат билан қопланган, иссиқ қонли амниоталар бўлиб, олдинги 
оѐқлари учиш органи қанотга айланган. Анатомик ва морфологик тузилиши жиҳатидан 
ўзларининг аждодларига, яъни судралиб юрувчиларга анча яқин бўлиб, ўша 
аждодларининг гавда температурасини доимий қилиб олган ва учишга мослашган 
прогрессив бир шохчасидир. Бу ўхшашлик терида (кейинги оѐқ, тумшуқдаги шох 
қатлам) шоҳ ҳосилаларининг бўлиши, терида безларнинг деярлик бўлмаслигида 
кўринади. Бош скелети диапсида типида бўлади, лекин устки чакка ѐйи йўқолиб кетган, 
битта энгса бўртмаси бор ва бош скелетидаги суякларининг таркиби судралиб 

---

юрувчиларникига ўхшаш; оѐқларидаги кафтаро ва товонаро буғимлари бир хил бўлади. 
Қовурғаларида илмоқсимон қсимталар гаттерия ва тимсоҳлар билан умумий, сийдик-
таносил тизими тузилиши ва эмбрионал ривожланиш характери ҳам судралиб 
юрувчиларнинг шу органларига жуда ўхшаш. 
Шу билан бир қатора қушлар судралиб юрувчиларга нисбатан бир 
қанча юксак тараққий этган белги ва хусусиятларга эга, булар қуйидагилар: 
1). Нерв тизими ва сезув органларидан кўзнинг анча кучли тараққий 
этганлиги 
ва 
ҳаракатларни 
кординацияланганлиги; 
2). 
Гавда 
температурасининг доимий ва энг юқори бўлишлиги – бу организмнинг 
бутун ҳаѐт фаолиятини кучайтиради ва қушларни атрофдаги температурага 
камроқ боғлиқ қилиб қўяди; 3). Ерда юриш ва дарахтларда ўрмалаш, сувда 
сузиш ҳамда сакраш ҳолатларини йўқотмаган ҳолда учишга мослашиши; 4). 
Ҳавода учиш қушларнинг тарқалиши ва овқат топишига кенг имконият очиб 
бериши. 
Қушларнинг барча ҳаракатлари асосан учишга мослашиб борган ва 
шу туфайли қушларни умумий тузилиш принципи деярлик бир хил, яъни 
қушлар ичида оѐқсизлари, ер тагида яшовчилари ѐки патсизлари бўлмайди. 
Қушларнинг асосий ҳаракат усули учиш бўлганлиги сабабли булар учишга 
қуйидагича мослашган: 1) гавдасининг суйри шаклда бўлиши; 2) олдинги 
оѐқларини учиш органи-қанотга айланганлиги ва шу муносабат билан тўш 
суягида тож суягининг юзага келиши; 3) мураккаб пат қатламининг ҳосил 
бўлиши; 4) найсимон суякларнинг ичи бўш бўлиб, уни ҳаво билан 
тўлдирилганлиги; 5) ҳаво халтачаларининг бўлиши ва буларни нафас олишда 
фаол қатнашиши; 6) тишларининг йўқлиги; 7) тўғри ичакни йўқолиб кетиши. 
Иссиқонлилик (гомойотермия), ўта ҳаракатчанлик, мураккаб ва 
хилма-хил хулқ-атвор буларни ҳаммаси қушларнинг ер юзида кенг 
тарқалишига ва ҳамма биотопларни эгаллашига имкон берди. 
Систематикаси 
Ҳозирги замонда яшаѐтган қушларнинг 8600 та тури бор ва бу қуруқликда яшовчи 
умуртқали ҳайвонлар ичида энг кўп турлисидир. Бу қушлар қуйидаги битта типик 
қушлар кенжа синфига ва бу кенжа синф эса учта катта туркумга бўлинади.