M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Konstruksiyaning xillari. 

Inshootni tashkil etuvchi sterjenlar o‘q 

shakliga, tutashtirish usuliga, tayanch turlariga  qarab  bir qancha 

turlarga bo‘linadi, ular ichida eng ko‘p tarqalganlari: balka, konsol, 

ferma, arka, siniq  konsol va ramalardir (1.5 rasm). 

 

1.5-rasm. Konstruksiya turlari: 

a–balka; b–konsol; d–ferma; e–arka; f–siniq konsol; g–rama. 

 

Konstruksiyaga ta’sir qiluvchi tashqi kuchlar. 

Inshootga ta’sir 

qilayotgan tashqi kuchlar ham turlicha bo‘lishi mumkin, lekin ularni bir 

necha turlarga ajratish mumkin – bir nuqtaga ta’sir etuvchi yoki 

to‘plangan kuch, yoyilgan kuch (tekis yoki notekis),  yoyilgan yoki bir 

nuqtaga qo‘yilgan juft kuch – moment (1.6-rasm). 

---

 

15

 

 

1.6-rasm. Tashqi kuch turlari. 

 

Ob’ekt yuzasiga nisbatan ancha kichik yuzaga qo‘yilgan yoyilgan 

kuchlar, bir nuqtaga ta’sir etuvchi yoki to‘plangan kuchlarni tashkil etib, 

ular  

N,  kN,  kgk,  tk

 larda o‘lchanadi. 

Tekis taqsimlangan kuchlar ko‘rilayotgan ob’ekt yuzalari bo‘yicha 

teng ta’sir etuvchi parallel kuchlar sistemasidan iborat bo‘ladi.  

 Agarda bu kuchlar uzunlik bo‘yicha taqsimlangan bo‘lsa u holda 

yoyilgan kuch xarakteristikasi sifatida uning intensivligi 

q

 olinadi va bu 

– 

kuch/masofa

 birligida (N/sm, kN/m, kgk/sm, tk/m va hokazolarda) 

o‘lchanadi. Bunga devor og‘irligining fundamentga ta’siri misol bo‘lishi 

mumkin.  

Agarda kuch yuza bo‘yicha taqsimlangan bo‘lsa u holda bu kuch – 

kuch/yuza

 birligida (N/sm

2

, kN/m

2

, kgk/sm

2

, tk/m

2

 larda) o‘lchanadi. 

Bu kuchga yoqqan qor og‘irligini tekis tomga ta’siri misol bo‘lishi 

mumkin. 

Tekis taqsimlangan kuchning teng ta’sir etuvchisini topish uchun 

kuch intensivligini ta’sir etish masofasiga ko‘paytiriladi (

l

⋅

q

) notekis 

taqsimlangan kuch ham parallel kuchlar sistemasidan iborat bo‘lib, 

uning kattaligi kuch qo‘yilish nuqtasidan boshlab masofa funksiyasi 

sifatida o‘zgaradi. Notekis taqsimlangan kuchga oddiy misol sifatida 

uchburchak qonuni bo‘yicha taqsimlangan gidrostatik bosimni keltirish 

mumkin.  

---

 

16

Kuch intensivligining epyurasi deb, taqsimlangan kuchning mos 

masshtabdagi grafik tasviriga aytiladi.

 Taqsimlangan kuchning teng 

ta’sir etuvchisi miqdor jihatidan kuch intensivligining epyurasi 

maydoniga teng bo‘lib, epyuraning  og‘irlik markaziga qo‘yilgan 

bo‘ladi. Bir nuqtaga qo‘yilgan 

 

moment 

M 

ni

 

miqdorlari teng, o‘zaro 

parallel va qarama-qarshi tomonga yo‘nalgan juft kuchlar ko‘rinishida 

tasvirlash mumkin.