M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Ehtiyotlik koeffitsientlarining qiymatlari 

4.4- jadval

 

Yuklanish Material 

n

1

 

n

2

 

Statik plastik 

2.0 

– 

Statik mo‘rt 

– 

3–9 

Zarbali 

plastik 

2,8 – 5,0 

– 

Bir xil o‘zgaruvchi 

qiymatli (cho‘zilish-

siqilishda) 

plastik 

5,0 – 15,0 

– 

 

6- §. Materialning  qattiqligi  to‘g‘risida  tushuncha 

 

Bir jismga boshqa bir jismni mexanik jihatdan kirishiga to‘sqinlik 

qilish xususiyati materialning qattiqligi deyiladi. 

Ushbu ta’rif mustahkamlik tushunchasiga yaqin keladi, ammo u 

bilan bir xil emas. Bu tushuncha ko‘proq materialning lokal 

xarakteristikasini ifodalaydi. Jismga biror qattiq jismni bosib kiritilganda 

avval elastik, keyin plastik deformatsiya yuz beradi va kuchlanish oshib 

borgan sari mahalliy buzilishlar sodir bo‘ladi. Jismni qattiqlikka 

tekshirishning eng ko‘p tarqalgan usuli Brinell va Rokvell usullaridir. 

---

 

122

 

 

4.15-rasm. Brinell usuli bilan material qattiqligini aniqlash. 

 

Birinchisida materialga diametri 

10 mm 

li po‘lat sharcha, 

ikkinchisida esa olmos piramida bosib kirgiziladi. Birinchi usul 

yumshoqroq materiallar uchun, ikkinchisi esa qattiq materiallarda 

qo‘llaniladi.   

Brinell bo‘yicha tajribalar o‘tkazilganda (4.15-rasm) materialning 

qattiqligi sharcha izi o‘lchamlari asosida aniqlanadi, ya’ni bosayotgan 

kuchning sharcha sirti (chuqurchasini) iziga nisbatiga teng deb olinadi, 

ya’ni 

2

/

sm

kgk

F

P

H

ch

B

=

                                          (4.10) 

 

(

)

2

2

2

d

D

D

D

F

ch

−

−

=

π

. 

Bu yerda 

B

H

– Brinell bo‘yicha qattiqlik, 

               

F

ch

  – sharcha chuqurchasining yuzasi, 

               

D   

– sharcha diametri,  

               

d    – 

sharcha izi aylanasining diametri. 

Konstruksiyani buzmasdan uning mustahkamligini materialni 

qattiqlikka tekshirib, ya’ni 

σ∼

H

B

 bog‘lanishni qurish asosida 

konstruksiya mustahkamligi to‘g‘risida xulosa chiqarish mumkin. 

Shuning uchun bu usul materiallarni buzmay sinash usuliga kiradi. 

Ta’sir etuvchi 

P

 kuch bu holda statik yoki dinamik (zarbali) ko‘rinishda 

bo‘lishi mumkin. 

Sharchani jismga botirishdan hosil bo‘lgan deformatsiya ezilish 

deformatsiya deyiladi, ezilishdagi kuchlanishlarni aniqlash chegaraviy 

masalalar sinfiga kiradi. 

 

 

ϕ

---

 

123