M. M. Mirsaidov, P. J. Matkarimov, A. M. Godovannikov materiallar

Turli materiallarning cho‘zilish va siqilishda mustahkamlik 

chegaralari

 (

kgk/sm

2

) da 

4.3-jadval

 

Materialning  nomi 

Cho‘zilishda 

σ

m.ch.

 

Siqilishda 

σ

v

 

Oddiy kulrang cho‘yan 

1400 … 1800 

6000… 10000 

Mayda zarrali kulrang cho‘yan 

2100 … 2500 

14000 gacha 

Oq cho‘yan 

–

 

17500 gacha 

Bakelit 

200 … 300 

800 … 1000 

Tekstolit 

500 … 1000 

1500 … 2500 

Getinaks 

800 … 1000 

2400 … 3400 

Qattiq polivinilxlorid (PVX, 

viniplast) 

400 … 500 

800 … 1000 

Fenoplast FKPM–15 

200 … 250 

1200 … 1500 

Granit, diabaz gneys, kvarsit 

30 … 50 

1200 … 2600 

Qum tosh 

20 

400 … 1500 

G‘isht –

 

75 … 300 

Beton –

 

50 … 350 

Muz 0 dan -30

0

 va undan past: 

chuchuk suv 

 

–

 

 

4.5 … 15 

1 – 2% tuzli suv 

–

 

4 … 13,5 

3 – 6% tuzli suv 

–

 

3 … 10,5 

 

«Stekloplastik» materiallar mo‘rt materiallar bo‘lsa ham ular 

tolalari bo‘yicha tekshirilganda haqiqiy 

σ∼ε

 diagrammasi 

ideallashtirilgan diagrammalar bilan ustma-ust tushadi. Xvoyli daraxt 

uchun 4.14-rasmda keltirilgan diagrammada materialning anizotroplik 

xususiyati yaqqol ko‘zga tashlanadi: 

a

 – tola bo‘yicha siqilganda, 

b

 – 

ko‘ndalang siqilganda. 

 

4.14-rasm. Xvoyli daraxt uchun siqilishda ideallashtirilgan diagramma: 

a) tola bo‘yicha siqilganda; b) tolaga ko‘ndalang siqilganda. 

 

---

 

120

Quruq qarag‘ay yog‘ochi uchun tola bo‘ylab siqilishdagi 

proporsionallik chegarasi o‘rtacha 

σ

p.ch. 

=350 … 400 kgk/sm

2

, elastiklik 

moduli 

E=1,1

⋅

10

5

 kg/sm

2 

ni tashkil etadi. Tolalarga ko‘ndalang siqishda 

proporsionallik chegarasi taxminan 

σ

p.ch.

=50 kgk/sm

2

 

ni, elastiklik 

moduli 

E=5000 kgk/sm

2

 

ni tashkil etadi. Bu materialni tolalari bo‘ylab 

cho‘zilishdagi proporsionallik chegarasi, siqilishdagiga nisbatan 

tahminan ikki marta katta. Cho‘zilishdagi elastiklik moduli siqilishga 

nisbatan ancha katta, ammo hisoblash ishlarida qarag‘ay yog‘ochining 

siqilishdagi xarakteristikalari olinadi.  

4.14-rasmdan ko‘rinib turibdiki, tolalari bo‘ylab siqilish 

diagrammasi 

σ∼ε

 

mo‘rt materiallarga xos, tolalarga ko‘ndalang siqilish 

diagrammasi 

σ∼ε

 esa plastik materiallarga xosdir. Tolasimon tuzilishga 

ega qurilish materiali bo‘lgan daraxtlarda cho‘zilishdagi mustahkamlik 

siqilishdagiga qaraganda ancha  kattaroq bo‘ladi.