Davlat tilida ish yuritish


Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar



Download 1,94 Mb.
Pdf ko'rish
bet58/135
Sana01.01.2022
Hajmi1,94 Mb.
#294372
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   135
Bog'liq
nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish

Mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar: 
1.
 
Sinonimlik tushunchasini izohlang. 
2.
 
Kasb-hunar so‘zlariga misollar ayting.
 


 
71 
3.
 
Kasb-hunar so‘zlarining uslubiy farqlanishiga misollar keltiring.
 
4.
 
Kasb-hunar so‘zlarini almashtirib qo‘llashga misollar yosing.
 
5.
 
O‘zingingiz  o‘qigan  badiiy  asardan  kasb-hunar  so‘zlarini  toping  va  ularni 
sinonimlari bilan almashtib daftaringizga ko’chiring.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
72 
IV-BO‘LIM.  ISH YURITISH 
 
 
20- MAVZU:  O‘ZBEK MUNSHAOTI TARIXI. TARIXIY HUJJAT 
TURLARI 
REJA: 
1.
 
Munshaot haqida tushuncha. 
2.
 
O‘zbek munshaotining tarixiy bosqichlari. 
3.
 
Tarixiy hujjat haqida ma’lumot. 
4.
 
Hozirgi o‘zbek ish yiritishining rivojlanishi.  
Tayanch  so‘z  va  iboralar:  m
unshaot,  tarixiy  bosqich,    vasiqa, 
vasiyatnoma, farmon, yorliq, shartnoma, tilxat, so‘g’d hujjatlari. 
Juda  qadim  davlardan  boshlab  davlat  va  jamiyatni  madaniy  ko‘rinishda 
boshqarish yo‘lga qo‘yilgan. Bu kabi boshqaruv  esa o‘zining maxsus usuliga ega 
bo‘lib,  u  turli  ish  qog’ozlari  va  ma’muriy  meyorlarga  asoslangan.  Jamiyatni  bu 
kabi  boshqarish  jarayoni  ish  yuritish  deb  ataladi.  Hozir  kunda  ham  jamiyatni 
tartibli  boshqarish  uchun  maxsus  qonunlar,    yo‘riqnomalar,  tartib-  qoidalar, 
nizomlar  ishlab  chiqilgan.  Ana  shunday  hujjatlarni  tayyorlash  va  ularning 
bajarilishini  nazorat  qiluchilarni  ish  yurituvchilar  deb  atalanadi.  Qadimda  ularni 
bitikchi, yozuvchi, mirzo, nozim, munshiy, kotib deb atashgan.  
“Munshaot” so‘zi arabcha so‘z bo‘lib, insho so‘zining ko‘pligini ifodalaydi 
hamda “yozuvchi”, “qayd qiluvchi”, “bayon qiluvchi” kabi ma’nolarni anglatadi.  
Munshaot  deganda,  biror  davlatning  rasmiy  tili  asosida  davlat  va  jamiyat 
ishlarini  tashkillash  va  olib  borish,  boshqarish  tushuniladi.    Davlat,  jamoat,  va 
nodavlat  tashkilotlarida  maxsus  kishikar  bo‘lib,  ular  ish  yurituvchi  vazifasini 
bajaradilar. Hokimiyatlarda konselyariya  xodimlari, boshqa joylarda bevosita ish 
yurituvchilar, yana boshqa tashkilotlarda esa kadrlar bo‘limi  rasmiy xatlar bilan 
ishlaydilar.  
 O‘zbek  munshaoti  tarixi    ilk  o‘zbek  davlatchilik  davriga  borib  taqaladi. 
Eramizdan avvalgi  3 ming yillikdayoq ajdodlarimiz ihson va  tabiiyat o‘rtasidagi 
o‘zaro  mutanosiblikni  bilganlar  va  tabiiyatni  avaylash  maqsadida  turli  tartib- 
qoidalar  ishlab  chiqqanlar.  Shunga  ko‘ra  ular  o‘z  hayotlarini  tashkil  etganlar. 
Ularning  ko‘pchiligi  yozilmagan  qonun  ko‘rinishida  bugungi  kungacha  yetib 
kelgan. Bular odob-axloq kodeksidir.  
O‘zbek  munshaoti  tarixida  “Avesto”  muqaddas  kitobi  ham  muhim  o‘rin 
egallaydi. Unda turli rasmiy-diniy boshqaruv me’yorlari, tartib qoidalar, nizomlar 
bayon  qilingan  va  o‘sha  davrda  ajdodlarimiz  jamiyatni  ana  shu  manbaa  asosida 
boshqarishgan.  Masalan,    Yaxshi  hokimlar  hokimlik  qilsin,  (yomon  hokimlar 
hokimlik qilmasin) Ular ezgulik ta’limoti va sadoqatni amalda namoyon qiladilar. 
Bu ta’limot kishilar va ularning avlodlariga farovonlik olib keladi.  
Bizgacha  yetib  kelgan  sug`d  tilidagi  tilxat,  vasiyat,  shartnoma,  rasmiy  xat 
kabi o`nlab hujjatlar Camarqand, Farg`ona, Toshkent hokimliklaridagi ish yuritish 
haqida ma’lumot beradi. 
Eramizning  boshlarida  Osiyo  qit’asining  kattada  qismida  markazlashgan 
ulkan  Turk  hoqonligi  tashkil  topgan  va  u  arab  bosqiniga  qadar  yashagan.  Bizga 
undagi  turli  rasmiy  qog’ozlar,  tilxatlar,  vasiyatlar  yetib  kelgan.  Turkiy 


 
73 
toshbitiklaridagi  Tunyo‘quq,  Bilga  hoqon,  Kul  tigin  vasiyatnomalari(Kitob 
so‘ngidagi  ilovaga  qaralsin),  Andijon  viloyatidan  topilgan  sopoldagi    ahdnoma 
shular  jumlasidandir.  
Eramizning VIII asridan boshlab yurtimizga arablar bostirib kira boshlagan 
va  hokimiyat  arablar  qo‘liga  o‘tgan.  Ish  yuritish  ham  arabcha  olib  borilgan.  Bu 
hol    XIX    asrning  oxiri,  XX  sarning  boshlarigacha  davom  etgan.  Undan  keyin, 
rus-kirill  tartibida  ish  yuritilgan.  1989  yildan  buyon  esa  o‘zbek  tilida  ish 
yuritilmoqda.  
O‘zbek munshaoti tarixini shartli ravishda quyidagi taraqqiyot bosqichlarga 
bo‘lish mumkin.
 
1.Eramizgacha bo’lgan eng qadimgi davr munhsaoti.  
Bu davrdagi manbaa og’aki hujjatlar, “Avesto” kitobi va Shiroq, To‘maris 
kabi rivoyatlarni kiritish mumkin. 
2.Eramizning I asridan  VII-VIII asrigacha bo‘lgan davr munshaoti.  
Bu  davr  ham  o‘zining  so‘g’diy  xatlari,  tangalari,  shartnomalar,  tilxatlari, 
uyg’ur  moniylik,  buddaviylik,  shomoniylik  yo‘riqnomalari  bilan  qadrlidir.  Turk 
hoqonligi, Xunlar imperiyasi, Sug’diyona davlati munshaoti o‘rganiladi.  
3.IX-XIX asrlarni o‘z ichiga olgan turkiy-islomiy davr: 
A)  IX-XI  asr  umumturkiy  davr  munshaoti.  Bu  davrda  G’aznaviylar, 
Qoraxoniylar davlatidagi ish yuritish asosiy manbaa hisoblanadi. 
B) XII-XIII asr ilk o‘zbek munshaoti, Xorazmshohlar mamlakati munshaoti 
o‘rganiladi.  
D) XIV-XVI asr yoki Temuriylar davri munshaoti.  
E)  XVII-XIX  asr    uch  xonlik  munshaoti (Qo‘qon  xonligi    munshaoti  XIX  
asrning 60-yillarigacha o‘rganiladi). 
4.  XIX  asr  so‘nggi  choragi  va  XX  asrning  boshlaridan  1989  yilgacha 
bo‘lgan mustamlaka davri,  
5.
 
Hozirgi o‘zbek munshaoti.  
Mazkur  tarixiy  bosqichlarda  ajdodlarimiz  yorliq,  arznoma,  qarznoma, 
vasiqa,  tilxat,  shartnoma,  farmon,  amr,  sulh,  bitim,  nizom  kabi  tarixiy  hujjat 
turlaridan  keng  foydalanishgan.  Ulardan  aksariyati  hozir  ham  o‘z  maqomida 
ishlatiladi.  Masalan,  Bobur  mirso  davlatida  Farmon  oily  qoniniy  hujjat 
hisoblangan.  X-XIX  asrlarda  yorliq,  farmon,  noma,  bitim,  arznoma,  qarznoma, 
vasiqa  kabi  hujjatlar  keng  tarqalgan.  Yorliqlar  mazmunan  turlicha  bo‘lgan.  Ular 
xabar,  tavsif,  farmoyish,  bildirish,  tasdiqlash  kabi  mazmunni  ifodalagan.  Bu 
o‘rininda  To‘xtamishxonning  1393  qili    polyak  qiroli  Yag’aylaga  yo‘llagan 
yorlig’i, Boburning otasi Umar shayx mirzoning 1469 yili marg’ilonlik Mir Said 
Ahmad  ismli  kishiga  bergan  yorlig’I, Toshkent  hokimi  Yunusxo‘janing  1779  yil 
2-iyunda  Rossiya  podshosiga  o‘z  elchilari  orqali  yuborgan  yorlig’i  va  boshqalar 
shular jumlasidandir. 
O‘rta Osiyo hududlaridan topilgan qadimgi madaniy obidalar, turli moddiy 
jismlarga  bitilgan  ma’lumotnomalar  ajdodlarimizning  qadimdan  o‘ziga  xos 
hujjarchilik  an’analariga  rioya  qilganliklaridan  dalolat  beradi.  O‘rta  asrlarda  ish 
yuritish  huquqiy  maqomga  ega  bo‘lgan.  Davlat  mahkamalarida  munshaot  tizimi 
shakllandi  va  qator  hujjat  turlari  paydo  bo‘ldi.  Buni  Buxoro  amirligi,  Xiva  va 


 
74 
Qo`qon  xonliklari  misolida  yaqqol  ko`rish  mumkin.  Bugungi  kunda  ham 
Xudayorxon  o`rdasidagi  O`lkani  o`rganish  muzeyida  o`nlab  tarixiy  hujjatlar 
saqlanadi.   
O‘zbek  tilining  rasmiy–idoraviy  til  sifatida  qo‘llanishi  qoraxoniylar 
hukmdorligi  davrida  boshlandi.  X-asrdan  so‘ng  o‘zbek  xonlari  va  amirlari 
saroylarida  yozilgan  turli  xil  hujjatlar  o‘ziga  xos  mazmuni,  muayyan  tartibi  va 
nutqiy  qolipi  bilan  ajralib  turadi.  Bu  davrda  o‘zbek  tilining  rasmiy-idoraviy 
imkoniyati  kuchaydi.  Rasmiy  doiralarda  nutq  madaniyatiga  alohida  e’tibor 
berilgan.  Lekin,  mamlakatimizga  ruslar  bostirib  kelishgach,  o‘zbek  ish  yuritish 
tizimining  o`sishi  to`xtatildi.  Bu  esa  o‘zbek  tilining  rasmiy  til  sifatidagi 
imkoniyatlarini  pasaytirdi.  Lekin  1989-yil  o‘zbek  tiliga  davlat  tili  maqomi 
berilgach,  o‘zbek  tili  yana  rasmiy  ish  yuritishda  o‘z  mavqeini  egalladi.  
Mustaqillik  yillarida  esa  uning  maqomi  mustahkamlandi.  Hozirda  Oliy  yig’ilish 
huzuridagi  maxsus  kommisiya  davlat  tashkilotlarida  davlat  tilida  ish  yuritishni 
doimiy  ravishda  nazorat  qilib  boradi.  Arxivlar  boshqarmasi  huzuridagi 
mutaxassislar  esa  ish  yuritishning  talablari  bilan  hujjatlarga  zarur  o‘zgartitishlar 
kiritib, yangi turdagi hujjatlar shaklini tayyorlashmoqda.   
 

Download 1,94 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   135




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish