Oz tilim – o‘zbek tilim

G‘afur G‘ulom 
 
G‘afur  G‘ulom ijtimoiy bo‘ronlar gurlagan XX asrning tongida dunyoga 
kelib, o‘z o‘rnini ham uning suronli saflaridan topdi. U to‘xtovsiz ro‘y berib turgan 
siyosiy zilzilalar ta’sirida o‘sdi. Oqil, fozil, davrni teran tushungan, adabiy iste’dod 
nuri ziyosidan bahramand bo‘lgan ilg‘or qarashli ota-ona tarbiyasini oldi. Asr 
boshidagi milliy maktablarda ta’lim ko‘rdi. Madrasa tahsilini tugatdi. Rossiya, 
Qrim, Tatariston, Hindiston, Afg‘oniston, Turkiyadan kelib turadigan gazeta-
jurnallar, kitoblarni qidirib, topib, o‘qib, ulardan yosh ongi va qalbining 
izlanishlarini bahrador qilardi.  Shoirning otasi G‘ulom Mirza o‘g‘li el-yurtga 
taniqli ma’ruf, nozim kishilardan bo‘lib, uning atoqli xonadonida Muqimiy, 
Furqat, Asiriy, Muhyi, Xislat kabi ko‘zga ko‘ringan xalqparvar shoirlar tez-tez 
mehmon bo‘lganlar.  G‘afur  G‘ulom  o‘smirlik pillapoyalariga qadam qo‘ygan 
kezlarda birin-ketin ota-onadan ayrildi.  Yoshligida aka-singillari bilan birgalikda 
yetimlikning og‘ir zahrini totdi. Ular yosh bo‘lishlariga qaramay hech qanday 

---

 
37 
mehnatdan or qilmadilar, bolalarni mehnat qutqardi. Ularning hammalari ishga 
ham,  o‘qishga ham g‘oyatda  o‘ch edilar. Yetimlikda zabunlikni tan olmay, ilm, 
bilim, tahsil olish payiga tushdilar. G‘afur G‘ulom juda serharakat, serg‘ayrat, har 
narsaga qiziqadigan, serzavq bola –  hayotning ne-ne dorilfununlarida tahsil ko‘rdi, 
boy tajriba orttirdi.  U ma’rifat tarqatuvchi –  muallim bo‘lib yetishdi. Jon-dildan 
mamlakatda boshlangan madaniy yangilanish ishlariga sho‘ng‘idi. Butun vaqtini 
yangi maktablar tashkil etishga, yetim, qarovsiz bolalarni tarbiyalashga, ularni 
boshpana bilan ta’minlashga bag‘ishladi. 
  G‘afur  G‘ulomni butun elga tanitgan, unga elning muhabbatini uyg‘otgan 
“Netay”, “Tirilgan murda”, “Yodgor” va ayniqsa, “Shum bola” singari nasriy 
asarlarining mazmun mohiyatida yetimlik ko‘rguliklari, yetimlik sarguzashtlari, 
yetimlikdan qutulish, uni yengib o‘tish yo‘lidagi urinish va intilishlar turadi. 
G‘afur G‘ulom yetimlik nimaligini hammadan ko‘ra yaxshiroq bilgani uchun ham 
yetimlar va yetimlik taqdirini mislsiz  bir hamdardlik bilan yozadi,  o‘zida 
tuganmas, yo‘qolmas, bitmas insonparvarlikni kashf etadi. Uning eng ulug‘ 
asarlaridan birining “Sen yetim emassan” deb atalishi bejiz emas. Bu asar inson 
sharafiga gimndir. Agar adabiyotda gimndan ham ortiqroq tantanali bir narsa 
bo‘lsa, bu she’r ham o‘sha gimndan ham ortiq bir hodisadir.  (Ibrohim G‘afurov)