Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini

   
 
 
 
 
 
 
 
2.1-jadval 
O’zbekiston banklarida mavjud xorijiy kreditlar yo’nalishlari
18
 
Moliya 
tashkilotining 
nomi 
Korеya 
eksimbanki 
(Koreaeximbank) 
Turkiya 
Eksimbanki 
Xitoy davlat 
tarqqiyot banki 
Xalqaro tiklanish 
va taraqqiyot 
banki 
Krеdit 
yo‗nalishidan 
foydalanish 
maqsadi 
Korеyadan tovarlar, 
asbob-uskuna va 
xizmatlarni sotib 
olish kontarktining 
85%gacha 
qiymatini 
moliyalashtirish 
Turkiyadan 
tovarlar, asbob-
uskuna va 
xizmatlarni sotib 
olish 
kontarktining 
85%gacha 
qiymatini 
moliyalashtirish 
Xitoydan tovarlar, 
asbob-uskuna va 
xizmatlarni sotib 
olish kontarktining 
100 %gacha 
qiymatini 
moliyalashtirish 
(kamida 50%) 
Mеva-sabzavot va 
boshqa qishloq 
xo‗jaligi 
mahsulotlarini qayta 
ishlash bo‗yicha 
kontraktning 100 
%gacha 
Krеditning 
minimal va 
maksimal 
summasi 
- 
Minimal va 
maksimal 
summa ko‗zda 
tutilmagan 
Maksimal summa - 
ko‗zda tutilmagan; 
Minimal summa - 
100,0 ming AQSh 
dollaridan boshlab. 
Maksimal summa - 
2,0 mln.AQSH 
dollarigacha (4 mln 
AQSh dollari 
klastеr ko‗rinishida 
ajratilganda); 
Minimal summa - 
ko‗zda tutilmagan. 
Krеdit 
yo‗nalishining 
maksimal muddati 
5-7 yil 
10 yilgacha 
9 yilgacha 
7 yilgacha 
Yillik foiz 
stavkasi 
Libor + KЕKSIM 
banki marjasi (har 
bir loyiha bo‗yicha 
aloxida) + 
O‗zmilliybank 
marjasi (har bir 
loyiha bo‗yicha 
alohida) Jami 10-11 
% atrofida 
Libor + chеt el 
banki marjasi + 
O‗zmilliybank 
marjasi Jami 9-
10 % atrofida 
6 oylik Libor + 
yillik 3,2% XDTB 
marjasi + 
O‗zmilliybank 
marjasi Jami 9-10 
% atrofida 
6 oylik Libor + chеt 
el bankining 
o‗zgaruvchan sprеdi 
+ 0.2% MF marjasi 
+ O‗zmilliybank 
marjasi Jami 6-7 % 
atrofida 
Loyiha bo‗yicha 
imtiyozli davr 
1 yilgacha 
Asbob-uskuna 
o‗rnatilganidan 
so‗ng 6 oy 
3 yilgacha, biroq 
2021 yilning 5 
iyunidan 
kеchiktirilmagan 
holda 
2 yilgacha 
Boshqaruv 
komiisiyasi 
Krеdit 
summasining 0,2% 
Krеdit 
summasining 
0,2% 
Krеdit bo‗yicha 
qoldiqning 0,3% to 
krеdit to‗liq 
qoplanmaguniga 
qadar 
Krеdit summasining 
0,5% 
                                                           
18
 
https://nbu.uz/uz/small-business/xorijiy-kredit-yo-nalishlari/
 

---

39 
 
 
Markaziy  bankning  milliy  valyuta  kursiga  ta‘sir  etish  maqsadida  valyuta 
bozorida  chet  el  valyutalarini  sotib  olish  yoki  sotishiga  valyuta  interventsiyasi 
deyiladi. 
Hozirgi  davrda  valyuta  interventsiyasidan  ko‘zlangan  maqsad  -  valyuta 
kursining  qisqa  vaqt  oralig‘ida,  kutil-maganda  yuzaga  keladigan  keskin 
tebranishlarga  barham  berish  hisoblanadi.  Markaziy  banklar  valyuta  kursini 
istalgan  darajada  o‘zgartirish  imkoniyatiga  ega  emas,  chunki  ular  valyuta 
bozorlarida  tijorat  banklari  bilan  raqobat  kila  olmaydilar.  Shu  sababli,  valyuta 
interventsiyasidan  maqsad  valyuta  kursining  keskin  tebranishlari  oqibatlarini 
yumshatish hisoblanadi.
19
 
Valyuta  interventsiyasi  rasmiy  oltin-valyuta  zahiralari  yoki  Markaziy 
banklarning banklararo «SVOP» bitimlari hisobiga amalga oshiriladi. 
Valyuta  interventsiyasi  XLX  asrdan  boshlab  qo‘llanila  boshladi.  Masalan, 
Gollandiya Markaziy banki, Avstriya-Venger banki milliy valyuta kursini barqaror 
tarzda  ushlash  uchun  undan  foydalanishgan.  Oltin  monometallizmi  bekor 
qilingandan  so‘ng,  valyuta  interventsiyasidan  foydalanish  keng  tarqaldi.  1929-
1933  yilgi  jahon  iqtisodiy  inqirozi  yuzaga  kelgan  sharoitda,  Markaziy  banklar 
valyuta  dempingiga  ko‘mak  berish  uchun  o‘z  valyutalari  kursini  tushirish 
maqsadida valyuta interventsiyasidan foydalandilar. 
Valyuta  interventsiyasi  o‘tkazishning  moddiy  bazasi  vazifasini,  1930-
yillarda  AQSH,  Buyuk  Britaniya,  Frantsiya,  Italiya,  Kanada  va  boshqa 
mamlakatlarda  tashkil  qilingan,  maqsadli  valyuta  fondlari  -  oltin,  chet  el  va  milliy 
valyutalarda tashkil etilgan davlat fondlari o‘tadi. Hozirgi sharoitda bu fondlarning 
roli va yo‘nalishi ayrim davlatlarda alohida xususiyatga egadir. Masalan, Frantsiyada 
bu  maqsadli  valyuta  fondi  mamlakat  rasmiy  oltin-valyuta  zahiralarining  summasi 
miqdorida  ajratilgan  fonddir.  Frantsiya  Markaziy  banki  o‘zining  interventsiya 
operatsiyalari  hajmini  va  xarakterini  oshkor  kilmaslik  uchun  uning  ulchov 
                                                           
19
 
https://www.academia.edu/34974145/Xalqaro_moliya_munosabatlarida_mamlakat_valyuta_siyosatining_orni_va_ah
amiyati_Reja
 

---

40 
 
 
ko‘rsatkichlarini  matbuotda  e‘lon  kilmaydi.  AQSHda  maqsadli  valyuta  fondi 
haqiqiy  ahamiyati  va  zaruratini  yo‘qotdi  (uning  hajmi  2  mlrd.  AQSH  dollari 
bo‘lib,  u  1934  yil  tashkil  topgan  vaqtdan  beri  o‘zgarmasdan  qolmoqda).  Chunki, 
Federal  Zaxira  banklari  valyuta  interventsiyasini,  asosan,  chet  el  Markaziy 
banklarining  «SVOP»  bitimlari  asosidagi  kreditlari  hisobiga  amalga 
oshirilmoqda.  Buyuk  Britaniyada  maqsadli  valyuta  fondi,  mamlakatdagi  oltin -
valyuta zahiralarini o‘zida mujassamlashtirgandir. 
Brettonvud  tizimi  doirasida  valyuta  interventsiyasi,  asosan,  qat‘iy 
belgilangan  kurslar  qadrini  ushlab  turish  maqsadida  o‘tkazilardi.  Interventsiyani 
o‘tkazishda  asosiy  valyuta  AQSH  dollari  bo‘lgani  uchun,  AQSH  boshqa 
davlatlarga  uning  kursini  ma‘lum  darajada  ushlash  yuzasidan  majburiyat  qo‘ydi. 
Yamayka  tizimida  suzib  yuruvchi  valyuta  kurslariga  o‘tilgandan  so‘ng,  valyuta 
interventsiyasi,  asosan,  kurslar  tez  tebranishining  oldini  olish  maqsadida 
o‘tkazilardi.  AQSH  dollarini  zahira  valyuta  sifatidagi  roli  pasayishi  oqibatida, 
valyuta  interventsiyasida AQSH dollari bilan bir qatorda nemis  markasi hamda bir 
qator G‘arbiy Yevropa va Yaponiya davlatlari valyutalari qo‘llanila boshlandi. 
Hozirgi  vaqtda,  har  qanday  interventsiyaning  oxirgi  maqsadi,  valyuta 
bozoridagi  vaziyatni  barqaror  ushlash  hamda  valyuta  kurslari  tez  tebranishining 
oldini olishdan iborat. Valyuta bozoridagi barqaror holat, birinchi navbatda, tashqi 
iqtisodiy aloqalarni, shu jumladan, butun iqtisodiyotni rivojlanishini ta‘minlaydi. 
Valyuta  interventsiyasining  uzoq  muddatli  maqsadlari  sifatida,  hukumat 
tomonidan  bozordagi  holatni,  mamlakatning  asosiy  iqtisodiy  ko‘rsatkichlari  bilan 
moslash,  xususan,  milliy  valyuta  kursining  oshib  yoki  tushib  ketishining  oldini 
olish,  iqtisodiyotni  xalqaro  valyuta-kredit  kon‘yunkturasining  salbiy  ta‘siridan 
saqlash-larini ko‘rsatish mumkin. Ba‘zan, davlat o‘z valyuta kursini real bo‘lmagan 
kurs darajasida saqlashga harakat qiladi. 
Ko‘pgina  Markaziy  banklar  mamlakatning  oltin-valyuta  zahiralari  bilan 
o‘tkaziladigan  operatsiyalarga  extiyotkorlik  bilan  yondoshmoqdalar  va  kamroq 
xarajat talab qiladigan usullardan foydalanishga intilmoqdalar. 

---

41 
 
 
Oxirgi yillar davomida, yetakchi mamlakatlar bir necha marta muvofiqlashgan 
valyuta interventsiyasini o‘tkazdilar. Ularning asosiy maqsadi bo‘lib, AQSH dollari 
kursini  tushirish  yoki  hech  bo‘lmaganda  uning  kursi  o‘sishining  oldini  olish  edi. 
Biroq,  o‘tkazilayotgan  operatsiyalar  summasi  nisbatan  kam  bo‘lganligi  sababli, 
sezilarli  yutuqlarga  erishilmadi.  Shunday  bo‘lsada,  shu  narsa  aniq  bo‘ldiki, 
alohida  mamlakatlarning  shartli  interventsiyasiga  nisbatan  muvofiqlashgan 
interventsiyaning natijasi ta‘sirchanroqdir.