Hamroqulov xushbaxt sadriddinovich xalqaro moliya munosabatlari barqarorligini

I bob bo’yicha xulosa  
So`nggi  yillarda  hukumatimiz  tomonidan  sanoat  tuzilmasini  diversifikatsiya 
qilinishi,  eksportni  qo`llab-quvvatlash,  import  o`rnini  bosuvchi  tovar  va 
mahsulotlarni  ishlab  chiqarishni  yanada  oshirilishi  natijasida  eksport  tarkibida 
sezilarli o`zgarishga erishildi. Jumladan, xom-ashyo eksportidan, qo`shilgan qiymati 
yuqori hamda sarmoya talab tovarlar eksportiga yo`naltirilgan tashqi savdo amalga 
oshirilmoqda. 
Respublikaning  jahon  xo‘jaligi  tizimiga  shaxdam  qadamlar  bilan  kirib 
borishi uchun,  xorijiy davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan iqtisodiy aloqalarining 

---

29 
 
 
o‘rnatilishi  tashqi  faoliyatni  boshqaruv  tizimini  tubdan  o‘zgartirishni  talab  qiladi. 
Ushbu ko‘rinish respublika tashqi siyosati  oldiga qo‘yilgan ikki muhim holat bilan 
bog‘liq: 
Birinchidan, 
O‘zbekiston 
mustaqillikka 
erishgach, 
tashqi 
iqtisodiy 
munosabatlar  uchun  o‘zining  mustaqil  siyosatini  ishlab  chiqishi  va  uni  amalga 
oshirishi uchun javobgar bo‘lgan maxsus tashkilotlar tuzish takozo etildi. 
Ikkinchidan,  Respublikada  milliy  iqtisodiyotni  tubdan  o‘zgartirib,  qaytadan 
ishlab  chiqish,  ya‘ni  qayta  qurish  jarayoni  tufayli  tashqi  iqtisodiy  faoliyat 
ishtirokchilari  kengaydi,  ularga  turli  sohada  tashqi  iqtisodiy  bitimlarni  tuzishda 
kengroq  huquqlar  berildi.  Ushbu  sohadagi  shartnomalarni,  bitimlarni  faqat  davlat 
idoralari  emas,  balki  mulkchilikning  boshqa  shakllariga  asoslangan  turli 
birlashmalar, korxona-tashkilotlarga ham tuzish imkoniyati berildi. 
Ushbu omillarni hisobga olgan holda respublikada tashqi iqtisodiy faoliyat va 
xalqaro  moliya  munosabatlarini  boshqarish  tizimi  shakllanmoqda  hamda  uning 
tarkibiy qismiga kirgan tashkilotlar faoliyati takomillashtirilmoqda. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning tarmoq tashkilotlari tashqi iqtisodiy 
faoliyatni  amalga  oshiruvchi  vazirliklar,  idoralar,  yirik  korxonalar  va 
tashkilotlarning  maxsus  idoralar,  yirik  korxonalar  va  tashkilotlarning  maxsus 
bulnmalaridan  tashkil  topgan.  Ular  tarmoq,  idora,  korxona  va  tashkilotlar  tashqi 
iqtisodiy  faoliyatini  rivojlantirish  dasturini  ishlab  chiqadi,  xorijiy  sheriklar  bilan 
shartnoma  va  bitimlar  tuzadi,  tashqi  iqtisodiy  aloqalarni  rivojlantirishning  aniq 
yo‘nalishlari  bo‘yicha  Vazirlar  Mahkamasiga  takliflar  tayyorlaydi.  Ushbu 
tashkilotlarga:  Davlat  kimyo  sanoati  kontserni,  Davlat  metallurgiya  sanoati 
kontserni, 
«Uzbeksavdo» 
uyushmasi, 
«Uzdonmahsulot», 
«Uzavtotrans», 
«O‘zbekiston  temir  yo‘llari»,  «O‘zbekiston  havo  yo‘llari»,  «Dori-darmon» 
hissadorlik uyushmasi va boshqalar. 
Tashqi  iqtisodiy  faoliyat  boshqarilishida  funktsional  tashkilotlar  ham  muhim 
rol o‘ynaydi. 
Butashkilotlarga:  Iqtisodiyot  vazirligi,  Moliya  vazirligi,  Markaziy  Bank, 

---

30 
 
 
Davlat  soliq  qo‘mitasi,  Mexnat  vazirligi,  Davlat  texnika  qo‘mitasi  va  boshqalar 
kiradi. 
Tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tartibga  solishning  bilvosita  iqtisodiy  usullari 
ichida  bojxona  bojlari  va  tariflari  juda  muhim  hisoblanadi.  Ular  yordamida 
xalqaro  munosabatlarning  kkrinishlaridan  biri  bo‘lgan  tashqi  savdo  tartibga 
solinadi.  Tariflarni  o‘zgartirish  orqali  davlat  eksport  va  importni  rag‘batlantirishi 
yoki  qisqartirishi,  uning  tuzilishini  vujudga  keltirishi,  bu  orqali  esa,  milliy  ishlab 
chiqarish va iste‘mol munosabatlariga ta‘sir etishi mumkin. 
Bojxona  tariflari,  asosan,  milliy  darajada  qo‘llaniladi  va  bunda  qator 
vazifalarni bajaradi. 
1. Fiskal,  ya‘ni  davlat  byudjeti  daromadlarini  to‘ldirish  manbai  bo‘lib  xizmat 
qiladi; 
2. Protektsionistik,  ya‘ni  milliy  ishlab  chiqaruvchilarni  chet  el  raqobatidan 
himoya qiladi; 
3. Boshqaruv,  ya‘ni  iqtisodiyot  tuzilishini  qayta  qurishni  boshqarish  vositasi 
hisoblanadi  va  ular  yordamida  mamlakat  iqtisodiyotidagi  ilg‘or  siljishlar 
rag‘batlantiriladi. 
Shunday  qilib,  bojxona  bojlari  va  tariflari  milliy  darajada  bo‘lgani  kabi 
millatlararo  darajada  ham,  tashqi  savdoni  tartibga  solishning  muhim  vositalari 
hisoblanadi. 
Xalqaro  moliya  munosabatlariga kadrlar tayyorlash sohasida ham, bir qancha 
murakkab vazifalar qo‘yilgan edi. Bu vazifalarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
•  respublikamizda faoliyat  yuritayotgan institut va universitetlarning tashqi   
iqtisodiy  munosabatlari,  xalqaro  marketing  va  menejment  bulimlarida 
qo‘shimcha o‘quv-konsalting markazlarini tashkil etish; 
•  universitet va unstitutlarning ukituvchi kadrlarini tayyorlash va  malakasini 
oshirish; 
•  iqtisodiyotning turli sohalarida faoliyat ko‘rsatyotagan raxbar xodimlar va 
mutaxassislarni tashqi iqtisodiy tarkibda ish olib borishlarini ta‘minlash, malakasini 

---

31 
 
 
oshirish; 
•  chet  el  universitetlarida  va  kompaniyalarida  ukish  va  amaliyotga  borishni 
tashkil etish va hokazolar. 
Tashqi  iqtisodiy  faoliyatning  yangi  strategiyasi  iqtisodiyotning  tarkibiy 
qismidagi  inqirozni  yengib  o‘tish,  iqtisodiy  taraqqiyot  va  xalqaro  mehnat 
taqsimotida,  jahon  savdosida  yuqori  sifatli  mahsulotlar  bilan  ishtirok  etish  hamda 
tashqi iqtisodiy faoliyatni takomillashtirish asosiy vazifalardandir. Buning uchun: 
Birinchidan,  eksport  saloxiyatini  tiklash,  rivojlantirish  va  eksport  tarkibini 
yaxshilash. Buning uchun, qisqa fursat ichida eksportga mo‘ljallangan mahsulotlar 
ishlab  chiqarishni  kuchaytirish,  bu  yerda  nafaqat  xom-ashyomiz  va  tabiiy 
resurslarimiz  hisobiga  balki,  ilmiy-texnikaviy  bilimlarimiz,  arzon  ishchi  kuchi 
hisobiga,  ishlab  chiqarishning  ustuvor  sohalarini  rivojlantirish  hisobiga  erishish 
kerak. 
Ikkinchidan esa, importni ratsionallashtirish muhim vazifalardan biri bo‘lib, bu 
yerda  import  siyosati  nafaqat  aholining  turmush  tarzi  va  manfaatlarini  ko`zlab, 
balki  iqtisodiyotni  yangilash  va  raqobatbardoshligini  ta‘minlashga  xizmat  qiladi. 
Mashinasozlik importida imkon boricha tayyor mashinalar, transport vositalari va 
texnologik asbob-uskunalari ko‘proq foydali kazilmalar kazish ishlari uchun va 
qayta  ishlovchi  sohalar  uchun  sotib  olinishi  kerak.  Importning  samarasini 
oshirilishida  yana,  O‘zbekiston  iqtisodiyoti  uchun  zarur  bo‘lgan  mahsulotlar 
o‘rnini  bosuvchi  va  kam  xarajatlar  sarflanadigan  (ya‘ni,  bu  yerda  albatta  sotib 
olish  va  olib  kelish  uchun  ketgan  xarajatlar  e‘tiborga  olinib)  mahsulotlar  ishlab 
chiqarishni tashkil etish ham asosiy yo‘nalishlardandir. 
Uchinchidan,  respublikada  ishlab  chiqarilayotgan  mahsulotlarning  jahon 
bozorlarida  raqobatbardoshligini  oshirishdir.  Eksport  potentsialini  kengaytirishda 
va  jahon  xo‘jaligiga  kirishning  integratsiya  jarayonida,  O‘zbekistonda  ishlab 
chiqarilgan  mahsulotlar  iloji  boricha  sifatli  va  kam  xarajat  qilingan,  jahon  bozori 
shartlari  va  talablarini  koniktiradigan  darajada  bo‘lishi  shart.  Buning  uchun  esa, 
asta-sekinlik bilan ichki va jahon ishlab chiqarish andozalari va mahsulotlar sifatini 

---

32 
 
 
bir-biriga yaqinlashtirish kerak. 
To’rtinchidan,  texnologiyani  yangilash  va  kengaytirilgan  ishlab  chiqarish 
saloxiyatini  tashkil  qilishga  chet  el  investitsiyalarini  jalb  qilish.  Chet  el  kreditlari 
uzoq muddatli va katta masshtabli investitsiyalarni ta‘minlashning yagona manbasi 
ekanligi ma‘lumdir. Bu masalada aniq bir maqsad sari intilish kerakligini ta‘kidlab 
o‘tish lozim. 
Respublikada  chet  el  sarmoyalarini  siyosiy  va  iqtisodiy  riskdan  sug‘urta 
qiluvchi institutlar yaxshi ishlamasa, chet el investitsiyasining respublikamizga kirib 
kelishi  qiyinlashadi.  Shuning  uchun,  respublikamizda  chet  el  investitsiyasi  uchun 
qulay  shart-sharoitlar,  aniq  maqsad  sari  yo‘naltirilgan  vazifalar  yo‘lga  qo‘yilishi 
zarur. 
Beshinchidan, 
O‘zbekiston 
Respublikasining 
iqtisodiy 
xavfsizligini 
ta‘minlash.  Xalqaro  moliya  munosabatlari  sohasi  shartlari  tashkil  etilishida 
iqtisodiy  xavfsizlik  asosiy  rollardan  birini  o‘ynaydi.  Milliy  xavfsizlikni 
ta‘minlashda tartibga solishning asosiy 3 xil ko‘rinishi mavjud: 
1. Valyuta nazorati. 
2. Eksport va import nazorati. 
3. Xom-ashyoning strategik turlari olib chiqilishini tartibga solish. 
Ushbu sohalarning o‘ziga xos shakllari va tartibga solish uslublari mavjud. 
Albatta,  yuqorida keltirilgan fikr-mulohazalarga, tahliliy qarashlarga hamda nazariy 
xulosalarga ustuvor yo‘nalish sifatida e‘tibor berish, shak-shubxasiz xalqaro moliya 
munosabatlami rivojlantirish uchun xizmat qiladi.