77
Гемодинамиканинг ўзгаришлари асосан қоннинг қайта тақсимланишига
боғлиқдир. Мусбат ортиқча юкларда (бош-оёқ йўналишида) қон қорин бўшлиғи ва
оёқларга кўп миқдорида оқиб келади.
Қонни қайта тақсимланиши натижасида юракдан пастда жойлашган
томирларда артериал босим кўтарилади, юракнинг зарб (систолик) хажми ортади,
гавданинг юқори ярмидаги томирларда эса пасаяди. Бош мия ва сезиш органларида
пайдо бўладиган анемиядан хушни йўқотиш каби ўзгаришлар юзага келиши мумкин.
Оёқдан бош томонга ёўналган ортиқча юклар (манфий ортиқча юк) таъсирида
қон гавданинг ярмидаги томирларга тупланади ва бу томирларда артериал босимнинг
кўтарилишига сабаб бўлади.
Кўндаланг ортиқча юкларда умумий гемодинамика, бўйламадагиларга
нисбатан бирмунча ўзгаришлар содир бўлади, бу асосан энг катта томирларнинг
тананинг узун ўқи бўйича жойлашганлигига боғлиқдир. Аммо кўпгина органлар ва
тўқималарда микроциркулятор ўзан ҳамма йўналишлар бўйича баб-баравар
тақсимланган бўлиши мумкин ва шу туфайли кўндаланг ортиқча юкларда қоннинг
регионал силжишлари кузатилган бўлиши, мисол учун кўкракдан-орқага йўналган
ортиқча юкда, ўпка системасининг томирларида бўлиши мумкин.
Нафас ва газлар олмшувининг бузилиши, хам ортиқча юкнинг йўналишига
боғлиқ. Мусбат бўйлама ортиқча юкларда ўпка вентиляцияси кучаяди: яъни нафасни
чуқурлашиши ва нафас харакатларининг сони кўпаяди. Нафас хажмининг кўпайиши
диафрагманинг пастга тушушига боғлиқ бўлса керак. Нафаснинг минутлик ҳажми
баъзида 3-мартадан кўпроқ ортади, оксигенни истеъмол қилиш ва СО
2
ажратиш
кучаяди, нафас коэффициенти ортади. Бироқ, нафаснинг минутлик хажмининг
кўпайгани билан ўпка томирларида гемодинамика жиддийгина бузилади ва шу
сабабли гипоксия холати аста-секин кучайиб боради. Маълум бўлишича ортиқча
юкни таъсири 6-7 мартда ошганида ўпканинг юқори қисимларида қоннинг харакати
тўхтайди, ўрта қисимларда эса қон харакати ўзгармайди, пастки, қисмларида эдема ва
ателектаз юзага келади.
Нафаснинг энг оғир бузилишлари кўндаланг йўналган ортиқча юкларда пайдо
бўлади, бу нафас харакатининг биомеханикасини ўзгариши ва кичик қон айланиш
доирасининг томирларида қон айланишининг бузилишининг бирга қўшилиб
кетишига боғлиқ. Нафас қийинлашади нафас олиш тезлашиш даврида нафас олиш
узаяди, нафас чиқариш эса қисқаради ва аста-секин нафас чуқурлиги хам камайиб
боради. Оғир юкнинг кўпайиши билан ўпканинг хаёт сиғими камаяди.
Нафас функциясининг ўзгариши ва гемодинамик бузилишлар гипоксемияга
ҳамда барча орган, тўқима, энг авало бош мия ва юракнинг гипоксиясига олиб келади.
Бундай холатда организмнинг ташқи ва ички рецепторларидан хосил бўлган ўзгарган
афферент импульслар оқими катта аҳамиятга эга. Бош мия гипоксияси билан бирга
фавқулотда
пайдо
бўлувчи
импульсация
организмнинг
хаётий
зарур
функцияларининг марказий бошқарилиши бузилишига олиб келади, ва организмнинг
компенсатор-мослашув имкониятлари пасаяди. Юқори ортиқча юк таъсирида, юрак,
томир, нафас етишмовчиликлари пайдо бўлиб, ўлимга олиб келиши мумкин. (2-
Жадвал)
Do'stlaringiz bilan baham: