67
rivojlantiribgina qolmasdan, balki shaxsning irodasini, sezgilarini, xulq-atvorini ham
kamol toptirishi kerak.
Diesterwegning fikricha, ta`lim metodining samaradorligi uning o`quvchilar
aqliy kuchlarini qo`zg`ata olish darajasi bilan belgilanadi. Agar metod o`quvchilarni
ma`lumotni shunchaki idrok qilishga, yoki passivlikka odatlantirsa, bu yomon metoddir,
agar o`quvchilarda faollik va tashabbuskorlikni qo`zg`ata o`lsa u yaxshi metoddir.
Shuning uchun ham muallim oquvchilarni faollashtiruvchi usullardan keng
foydalanishi, masalan, ularga qidirish, chamalab ko`rish, mulohaza qilish va nihoyat
topish imkonini berishi lozim. Diesterwegning fikricha, yomon o`qituvchi haqiqatni
aytib beradi, yaxshisi esa uni topishni o`rgatadi. Agar bu fikrni tillarni o`rganish va
o`rgatishga tadbiq qilinsa, o`quvchilarga tilni o`rgatish emas, balki til o`rganishni
o`rgatish lozimligi ayon bo`ladi, chunki tilni o`rgatib bo`lmaydi, uni faqat o`rganish
mumkin. Agar o`quvchi matndagi biron so`zning tarjimasini bilmasa, uni har safar
muallimning o`zi aytib berishi yaramaydi, bu holda o`quvchi so`zni tez unutadi.
O`quvchi so`z ma`nosini ochishning boshqa usullaridan foydalansa, masalan, ma`noni
kontekstdan aniqlasa, jumla mazmunidan kelib chiqib bilib olsa, yoki lug`at yordamida
topib olsa, so`z haqidagi boshqa ma`lumotlarni ham bilib oladi, so`z uning xotirasida
uzoq saqlanib qoladi.
Ma`lumki chet tilni o`rganishdan maqsad shu til vositasida muomala qilish, ya`ni
chet tildagi nutqni tinglab tushuna olish, oz fikrini og`zaki va yozma ravishda bayon
qila olish va chet tildagi yozma axborotni o`qib tushuna olishdan iboratdir. Yoqoridagi
faoliyat turlari muomalani ta`minlash uchun xizmat qiladi.Bu chet til predmetining
kommunikativ maqsadini amalga oshirish uchun muhimdir. Bu maqsadga erishish,
birinchi navbatda, til hodisalarini o`zlashtirib olishni va ular haqida bilimga ega
bo`lishni taqozo etadi. Chet til ta`limining provard maqsadi til ishoralari orqali ma`lum
mavzular asosida muayyan nutqiy vaziyatda unga mos ravishda nutq faoliyatining
turlarida muomala qila olishdan iborat bo`lgan aqliy faoliyatni amalga oshira olishdir.
O`quvchilarni, ayniqsa chet til darslarida, itoat bilan tinglashga emas, balki tanqidiy
tinglashga, o`z fikrini bayon qilishga o`rgatish kerak.
Diesterwegning fikricha, ta`limning muvaffaqiyatini darslik yoki metod emas,
balki muallim belgilaydi. Yaxshi o`qituvchi o`z fani va uni o`qitish metodikasini yaxshi
egallagan bo`lishi, o`quvchilarni sevishi, g`ayrat bilan dars o`tishi, o`quvchilarni har
tamonlama qo`llab-quvvatlashi lozim. O`qituvchi har doim o`z ustida ishlashi,
talabchan bo`lishi, talabchanlik, birinchi navbatda, o`ziga, ijodkorligiga, kasbiga va
o`quvchilarga bo`lgan muhabbati va munosabatiga qaratilishi kerak.
Diesterweg fikricha, o`quvchilar yurakdan bir marta kulmagan dars, haqiqiy dars
emas. Shuning uchun ham o`quvchilar darsda o`zlarini erkin his qilishlari, erkin fikrlash
bilan bog`liq bo`lgan barcha cheklovlardan holi bo`lishlari lozim. Bu ta`lim-tarbiya
samaradorligini belgilovchi omillarda biri hisoblanadi.
Taniqli nemis pedagogi A.Diesterwegning ta`lim-tarbiya haqidagi nazariy
qarashlari va amaliy tavsiyalari nafaqat chet tillarni o`rganish va o`rgatish borasida, baki
boshqa o`quv predmetlari uchun ham muhim manba bo`lishi bilan qimmatlidir.
Do'stlaringiz bilan baham: