Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

139 - САВОЛ: ИЛМИЙ МАЪРУЗА – БУ ҚАНДАЙ НАШР?
ЖАВОБ: Илмий маъруза – муайян мақсадни кўзлаб тайёр-
ланган фан ва техника масалаларини ёритишга бағишланган нашр. 
Бу нашрлар илмий масаланинг моҳиятини тўла сақланган ҳолда 
уни кенг омма учун тушунарли усулда баён этади. У таълим 
олувчининг ғоявий-илмий савиясини ўстиришга, дунёқарашини 
кенгайтиришга ёрдам беради. 
Илмий маърузалар тарихи, китоб босиш йўлга қўйилишидан 
анча илгари (масалан, Хитойда милоддан аввалги XII-X асрлардан, 
қадимги Мисрда милоддан аввалги 2-минг йилликнинг 
ўрталарида) бошланган. 
Ўрта Осиёда Абу Наср Форобий (“Илмларнинг келиб чиқиши 
ва таснифи”), Абу Райҳон Беруний (“Минерология”), Абу Али ибн 
Сино (“Донишнома”, “Тиб қонунлари”) ва бошқаларда илмий 
маърузаларнинг айрим намуналари бўлган. 
Ҳозирги кунда маърузалар матни, маърузалар курси ва шу 
каби кўринишдаги илмий маърузалар кенг қўлланилмоқда. 
Ҳаттоки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузу-
ридаги Олий Аттестация комиссияси талабларига жавоб берувчи 
илмий маърузалар илмий даража олиш учун ҳимояга тақдим 
этилиши мумкин. 
КЎРСАТМА: Ҳар қандай тадқиқотчи илмий тадқиқот иши 
бўйича илмий натижани (қадрий натижани) қўлга киритишда энг 
камида илмий маъруза ёки илмий мақола яратилишини ўйлаб 
фаолият юритиш керак. Бунга сабаб, кейинги барча илмий 
қадриятларга тегишли натижалар улар асосида ташкил этилади.

---

109 
140 - САВОЛ: 
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ ДЕГАНДА НИ-
МАНИ ТУШУНАСИЗ?
ЖАВОБ: Илмий тадқиқот – янги билимларни ишлаб чиқиш 
жараёни, билиш фаолияти турларидан бири. Унга объективлик, 
ишончлилик, аниқлик хос. Илмий тадқиқот ҳамма шартларга амал 
қилиб такрорланганда ҳамиша бирдек натижа бериши бахс 
этилаётган масалани исботлаши лозим. 
Илмий тадқиқот бир-бири билан боғланган икки қисм тажриба 
ва 
назариядан 
иборат. 
Илмий 
тадқиқотнинг 
асосий 
компонентлари: мавзуни белгилаш, мавжуд ахборотни, тадқиқот 
соҳасидаги шарт-шароитлар ва методларни, илмий фаразларни 
олдиндан таҳлил этиш, тажриба ўтказиш, олинган натижаларни 
таҳлил қилиш ва умумлаштириш, келиб чиққан фаразларни 
олинган далиллар асосида текшириш, янги далиллар ва 
қонунларни ифодалаб бериш, илмий башорат юритиш. Илмий 
тадқиқотларни фундаментал ва амалий, миқдорий ва сифатий, 
ноёб ва комплекс тадқиқотларга ажратиш кенг тарқалган. 
КЎРСАТМА: 1. Тадқиқотчи ўз ижодий фаолиятини бош-
лашданоқ шахсий иш режа ва ижодий фаолият режасини тузиб, 
уни илмий раҳбаридан тасдиқлатиб олиши керак бўлади. 
2. Илмий тадқиқот ишини ва унинг натижасини кимларга 
мўлжаллаб тайёрланаётганлигини ҳам эътиборга олган маъқул.