4.
18-24 yoshgacha universitet, akademiya. Bu o‘quv yurtlari
talabaning irodasini, shaxsini bir butun o‘stirishi kerak.
Shunday qilib, maktab Komenskiy qarashicha o‘quvchilami
o‘ylashga, harakatlantirishga, masalalami amalda mustaqil yecha
bilishga, so‘zlashga, o‘z fikrini to‘g‘ri ifoda qilishga va isbotlab berishga
o‘rgatishi kerak. Mehnat kishini ulug‘laydi, deydi Komenskiy. Shuning
uchun mehnatga ham yoshlikdan o‘rgatish kerakligini ilgari suradi.
Komenskiyning pedagogik nazariyasida ta'lim-o‘qitish, y a ’ni
didaktika katta o ‘rin egallaydi. Uning didaktikasida tabiiylik metodi
asosiy rol o ‘ynab, bu metodning mohiyati, bolaning yoshini, bilim
hajmini, psixologik xususiyatlarini hisobga olib, darsni tabiat borliiga
moslab tishdan iboratdir.
Masalan: Qush o‘ziga uya yasaydi, uya issiq va yumshoq boiishi
kerak. Maktab ham xuddi shunday boiishi kerak.
«Buyuk didaktika» da didaktik prinsiplar berilib, dars jarayonida
o‘qituvchi qoilash kerakligi ko‘rsatiladi. Komenskiy ko‘rsatmaliiik
prinsipini nazariy jihatdan isbotlab berdi. U bu prinsipni faqat ko‘rsatib
o‘qitish usuli tariqasidagina emas, balki barcha sezgi organlarini narsa
va hodisalami asosli va yaxshi o‘zlashtirib olishga jalb etish vositasi
tariqasida keng ma’noda to‘g‘ri tushunadi.
Ko‘rsatmalilikni o‘qitishning «Oltin qoidasi» deb atadi. Ko‘rsat-
malilik prinsipida: a) bolaga real narsalami ko‘rsatish, b) dunyoni
rasmlar orqali tushuntirish, d) narsalar modelini ko‘rsatish, e) o‘qituv-
chining so‘zi. Komenskiy «Mir chuvstvennux veu}ey v kartinkax»,
(«Dunyodagi narsalarning rasmlarda aks etishi») asarida o‘qitilayotgan,
o‘rganilayotgan
narsalami
ushlash, ko‘rish, yeyish, hidlash kerakligini
aytib, bu o‘rganilayotgan materialni chuqur bilishiga va esda uzoq vaqt
saqlanishiga olib keladi, deydi.
Komenskiy oaglilik prinsipini o‘qitishda ma’no-mazmunini
tushunmay, og‘zaki yodlashga qarshi chiqadi. «Aql-idrok bilan yaxshi
tushunib olingan narsadan boshqa hech bir narsani zo‘rlab yodlatmaslik
kerak». 0 ‘quvchilar « 0 "rganilayotgan narsa kundalik hayotda qanday
foyda yetkazishini o ‘qituvchi yordamida anglab olishlari kerak. Shu
bilan hodisalaming sabablarini anglatmoq, har bir narsani tla
tushuntirib blguncha, shu narsa ustida txtamoq kerak» deb
hisoblaydi.
Komenskiy taMimning tizimli boiishini talab qiladi. 0 ‘qitilayotgan
material o‘quvchilarga asosiy qoidalar tariqasida lo‘nda bayon qilinishi
kerak. 0 ‘qitishda dalillardan xulosalarga, misollardan qonunlarga o‘tish,
655
dalillar va misollami qoidalar tizimiga solib, umumlashtirib berish
lozim, aks holda hodisalaming tizimsiz uyumi hosil bo‘lib qoladi.
Konkretdan abstraktga, ya’ni mavhumga osondan qiyinga, umumiydan
xususiyga o‘tish kerak; aw al narsa, ya’ni hodisaga umumiy tushuncha
berib, keyin uning turli tomonlarini ayrim-ayrim o‘rganish kerakligini
ko‘rsatadi.
Izchillik prinsipida kun, oy, yilga vazifa qo‘yish va uni amalga
oshirish uchun intilish kerakiigi aytiladi. Bunda a) aniq vaqtni belgilash,
b) o‘qishning bola yoshiga mos boiishi d) material izchillik bilan
o‘rganilishi, ya’ni bugungi materiai ertagi bilan bogianishi va keyingi
o‘tiladigan materialga y o i ochish kerak.
Komenskiy materialni mustahkam, asosli o‘zlashtirib olishlariga
katta
ahamiyat
berib,
Do'stlaringiz bilan baham: