Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov

1  Qarang:  MMullajonov.  Yangicha  tafakkur  va  milliy  pedagogikaning  shakllanishi.  //  Iqtisodiyot  va  ta’lim,

2000-yil  1-son, 41-bet.

5

---

Shu  boisdan  talabalami  pedagogik  merosimiz  va  umuminsoniy 

qadriyatlar  ruhida  tarbiyalash  milliy  pedagogikaning  eng  muhim 

xususiyatlaridan biri boiib qoldi. Zero, taiim-tarbiya jarayonida har bir 

talaba shaxsining o‘zi taiim  olish yoki tarbiyalanishga intiladigan ruhiy 

holat  yaratilishi  muhimdir.  Milliy  pedagogika  tarixining  bugungi 

kundagi dolzarb vazifalaridan biri-respublikada yashovchi turli millat va 

ellatlaming  orzu-istaklariga  monand  ta’ lim-tarbiyaning  ham  nazariy, 

ham  amaliy  muammolarini  pedagogik  merosimiz  va  milliy  qadriyatlar 

asosida  to‘g‘ri  hal  etib,  berishdan  iboratdir.  Jamiyat  taraqqiyoti  tarixi 

shuni  isbotlaydiki, jamiyat a’zolarining taiim  darajasi qanchalik yuqori 

boisa, 

ijtimoiy-iqtisodiy  rivoji  ham, 

inson  ma’naviy-madaniy 

taraqqiyotining rivoji ham,  uning ko‘p tillik, ko‘p millatlilik, tolerantlik, 

ya’ni  bag‘rikengligi  ham  shunchalar  yuqori  boiadi.  Buning  uchun 

yoshlarimiz 

dunyoqarashini 

o‘zgartirish, 

ulaming 

bilim 

va 

ma’naviyatlarini  jahon  andozalari  darajasiga  ko‘tarish  zarur.  Bunday 

murakkab  ijtimoiy  pedagogik-psixologik  vazifani  hal  etishda  boshqa 

fanlar  qatori  ilmiy-nazariy  va  amaliy  asosga  qurilgan  umumiy 

pedagogika fanining tutgan o‘rni yuqoridir.

Oliy  o‘quv yurtlarida  «Umumiy  pedagogika»  fanining  o‘qitilishi 

talabalami  ko‘nikma  va  malakalar  bilan  qurollantiradi,  kasbiy  bilim 

qobiliyatlarini  shakllantiradi.  Ulaming  ilmiy  dunyoqarashlarini  tarkib 

toptiradi.  Shuningdek,  talabalarda  axloqiy,  estetik,  aqliy  fazilatlami 

shakllantirish 

bilan 

birga 

ularda 

tejamkorlik, 

mehnatsevarlik, 

ishbilarmonlik,  tavakkalchilik kabi  oliy  sifatlami rivojlantiradi.  Tarbiya 

vositasida  shaxsda  insonlarga  xos  boigan  ko‘nikmalar  shakllanadi, 

uning 

hali 

o‘rganilmagan 

tomonlari, 

qiziqishlari 

aniqlanib 

rivojlantiriladi.

Shu  nuqtayi  nazardan  qaraganda,  oliy  taiim   tizimida  boiajak 

mutaxassisliklarda 

«Umumiy 

pedagogika» 

fanining 

o‘qitilishi 

talabalarda  o‘z  fanlariga  boigan  qiziqishni  yanada  orttiradi.  Ulaming 

fanlami  chuqur  o‘zlashtirish,  o‘tilayotgan  mavzulaming  mazmun 

mohiyatini  ongli  tushunishga  xizmat  qiladi.  Talabalar  «Umumiy 

pedagogika»  fanitii  o‘zlashtirish  davomida  o‘quv  jarayoniga  umuman 

boshqacha  mas’uliyat  bilan  yondashdilar,  talaba  va  o‘qituvchi 

muloqotlarida  o‘zgarishlar  ro‘y  beradi.  Hozir  o‘qituvchilaming 

talabalarga  o‘z  ustunligini  namoyish  qilish  va  shu  asosda  talabalar 

ustidan  o‘z  hukmini  o‘tkazish  illatlariga  chek  qo‘yilmoqda.  Talabalar 

o‘z  haq-huquqlari,  o‘qituvchi-talaba  munosabatidagi  o‘z  o‘rinlarini 

anglab  bormoqdalar.  Muhimi  shuki,  iqtisodiy  fanlami  o‘zlashtirish

6

---

ko‘rsatkichlari  awalgi  yillarga  nisbatan  sezilarli  darajada  ko‘tarildi. 

0 ‘qish jarayonida zamonaviy  pedagogik texnologiyalami  keng qo‘llash 

quyidagi natijalami beradi:

-  o‘qitishning ilmiyligi oshadi. Bilim berishda ilmiylikka erishish 

uchun  awalo  o‘qitish  jarayonida  fan-texnikaning  so‘nggi  yutuq  va 

kashfiyotlaridan  foydalanish,  o‘quv  fanlari  ilm-fan  asosida  yaratilishi, 

talabalami  ilmiy  tadqiqot  usullari  bilan  tanishtirib  borishi  lozim.  Bu 

talabalarda  turli  fan-texnika  yangiliklariga  obyektiv  tarzda  yondashish 

ko‘nikmasini  shakllantiradi.  Talaba  ilmiy  bilimlami  o‘zlashtirar  ekan, 

uning fikrlash qobiliyati o‘sib, rivojlanib boradi;

-   talabalarda  ijodkorlikni  shakllantirish.  Ijodkorlik  deganda  biz 

qandaydir bir buyum yoki badiiy asaming yaratilishi emas,  balki har bir 

vazifaga  o‘z  nuqtayi  nazari  bo‘yicha  yondashishi,  bir  muammo  ustida 

mustaqil fikr yurita olishi, o‘qish jarayonida orttirgan barcha bilimlarini 

hayotda  kechayotgan  hodisalarga  bog‘lay  olishi  va  ulami  tahlil  qila 

olishi,  o‘rganilayotgan  soha  bo‘yicha  o‘zining  yangi  qarashlarini 

ifodalashini  tushunishimiz  lozim.  Talabalarda,  ayniqsa,  o‘z  fikrlarini 

yozma  tarzda  ifodalay  olish  qobiliyatini  rivojlantirishga  ahamiyat 

qaratishi  zamr.  Chunki,  shu  orqali  talabalar  o‘z  bilimlarini  to‘laroq, 

mazmunliroq ifodalaydilar;

-   o‘qish  jarayonida  talabalarda  mustaqillikni  tarbiyalash. 

Talabalar  darsda  o‘tilgan  mavzu  bilan  cheklanib  qolmasliklari  zamr. 

Ular  mavzu  yuzasidan  qo‘shimcha  ma’lumotlar  izlashlari,  ulami 

o‘zlashtirishlari,  o‘tilgan mavzu amaliyotda qanday natija berishini ham 

sinab ko‘rishlari  lozim.  Masalan, narx o‘zgaiishining aholini  sotib olish 

qobiliyatiga ta’siri.  Hozirgi bozor sharoitda talabalar, ma’lumotlami tez 

qayta  ishlay  olishlari  lozim.  Buning uchun talabalaming bilimlari  keng 

qamrovli  bo‘lishi,  ularni  chuqur  anglashlariga  yordam  berishi, 

shuningdek,  talaba  mustaqil  fikr  yuritish  ko‘nikmasiga  ega  bo‘lishi 

lozim.

Yuqoridagi  qobiliyatlarga  ega  bo‘lgan  talabalar  nafaqat  o‘z 

mutaxassislik  fanlari,  balki  boshqa  fanlami  o‘zlashtirishda  ham 

muvaffaqiyatga erishadilar.

Talabalar  umumpedagogik  bilimlami  o‘zlashtirar  ekanlar,  uning 

muhim  belgi  va  qoidalarini  ajrata  bilishlari  kerak.  Ularga  bilimlaming 

mohiyatini  ocha  olish  ko‘nikmasini  o‘rgatish  lozim,  chunki  o‘tilgan 

mavzular,  qoidalar  va  ta’riflar  shundagina  esda  qoladi  va  yaxshi 

o‘zlashtiriladi. 0 ‘qituvchi talabalarda bu ko‘nikmalami shakllantirish va 

yuzaga  chiqarish  maqsadida  o‘qitish  jarayonida  keng  qo‘llaniladigan

7

---

ta’limning  muammoli  texnologiya  usullaridan  foydalanishi  mumkin. 

Bunda  o‘qituvchi  muammoli vaziyatni yaratadi,  talabalarda muammoni 

echishga qaratilgan muhokamani uyushtiradi, ular oldiga izchil  savollar 

qo‘yadi,  ayniqsa,  zamonaviy  bilimlami  berishda  bu  usul  qo‘l  keladi. 

Vaziyatni  yaratishda  va  uni  yechishda  talabalarda  xotirani  mustah- 

kamlash  va  mustaqil  fikrlashni  rivojlantirish  maqsadida  turli  misollar, 

chizma, grafik va jadvallardan foydalanish mumkin.

0 ‘qitishda  nazariy  bilimlar  qanchalik  qat’iy  bayon  etilsa, 

talabaning  fikr yuritishi  ham  shunchalik  aniq  va  to‘g‘ri  bo‘ladi,  o‘quv 

materiallarini  toia,  ongli  o‘zlashtirish darajasi  oshadi.  Talabalar o‘qish 

jarayonida  faqat  nazariy  bilimlamigina  o‘zlashtirish  bilan  cheklanib 

qolmasliklari  zarur.  Ular nazariy  bilimlami  amaliyot  bilan  bogiab olib 

borishlari lozim. Taiimdagi yutuqlar nazariya bilan amaliyotning o‘zaro 

bogiiqligiga 

asoslangandir. 

Talabalar 

o‘zlashtirgan 

bilimlarini 

amaliyotda  tatbiq  eta  olsalar,  amaliyotda  ulardan  foydalana  olsalar, 

shundagina  ular  o‘z  kasbining  chinakam  mutaxassislari  boia  oladilar. 

Talabalar  amaliyotdagi  hodisalami  kuzatish  va  o‘rganish  orqali 

qo‘shimcha  bilimlarga  ham  ega  boiib  boradilar.  Orttirilgan  bilimlarini 

nazariy  bilimlar  bilan  uyg‘unlashtirib,  yagona  umumlashgan  xulosaga 

keladilar.  Natijada,  ularda  voqea  va  hodisalar  mohiyatini  anglash 

ko‘nikmasi shakllanadi.1

«Umumiy  pedagogika»  fanining  bugungi  kundagi  asosiy 

vazifalaridan yana biri  talaba-yoshlarda milliy  g‘oya va milliy  mafkura 

haqida  tassavurlami  shakllantirishdir.  Biz  insonparvar  demokratik 

huquqiy davlat asosida erkin va farovon fuqarolik jamiyatini barpo qilar 

ekanmiz,  awalo  shuni  anglashimiz  kerakki,  bu  maqsadlarga  talaba- 

yoshlarimiz  faqat  o‘zligini  anglash  orqali  erisha  olishi  tabiiy.  Zero, 

talaba-yoshlarimiz milliy g‘oya va milliy mafkura haqida aniq va chuqur 

tushunchaga ega boisagina, o‘zligini anglashi haqiqatdir.

«Umimiy  pedagogika»  asoslarini  o‘rganish  davomida  talaba- 

yoshlar milliy  g‘oya,  milliy  mafkura,  milliy  tuyg‘u  kabi  tushunchalar- 

ning  mazmun  mohiyatini  anglaydilar,  vatanparvarlik  va  insonparvarlik 

hissi  bilan  to‘yinib,  turli  yot  g‘oya  va  mafkuralarga  qarshi  o‘zlarida 

immunitetni  shakllantiradilar.  Ana shundan kelib chiqib ham aytishimiz 

mumkinki,  bakalavr va  magistrantlar tayyorlaydigan  barcha  oliy  o‘quv 

yurtlarida  «Umumiy  pedagogika»  fanining  o‘qitilishi  hozirgi  paytda, 

zamon  talabi  va  ehtiyojiga  aylandi.  Chunki,  bizning  maqsadimiz