Ma’ruza matnlari

 
ALisher Navoiy, “Lisonut-tayr”. Sh.Sharipov nasriy bayoni // 
www.ziyouz.com
 
 
 
Hikoyatda  tasvirlanishicha,  ko‘zi  ojizlar  paypaslash  (sezgi  a’zolari) 
asosida bilim hosil qilishgan. Bu empirik tafakkur mahsulidir. 
 
 
Mantiqiy mushohada uchun 
 
1.Ko‘rlarning fil haqidagi xabarlari nega chin deb baholandi? 
2.Ko‘rlarning fil haqidagi xabarlari nega nuqsonli edi? 
3.Faylasuf nega naql qilganlarga ta’na qilmadi? 
4.Ilmiy bag‘rikenglik deganda nimani tushunasiz? 
 
 
Nazariy  bilish  empirik,  ya’ni  fahmiy  bilishsiz  amalga  oshmaydi.  Empirik 
bilish  jarayonida  to‘plangan  faktik  material  nazariy  bilish  jarayonida  aqliy 
tafakkur  yo‘li  bilan  umumlashtirilib,  ularning  mohiyati  ochiladi.  Bu  bosqich 
Navoiyning yuqorida tilga olingan asarida orifning fil haqida bilim hosil qilish 
usuli  misolida  bayon  etiladi.  Orif  ko‘zi  ojizlarning  fil  haqidagi  tasavvurlarini 
“bog‘lab”,  umumlashtirib,  ularning  qarashlari  asosida,  bizning  talqinimizcha, 
nazariy  tafakkur  yo‘li  bilan  fil  haqida  idrokiy  bilim  hosil  qiladi.  Shu  tariqa 
Navoiy  empirik  va  nazariy  bilish  hamda  bilimni,  empirik  va  nazariyotchi 
biluvchi  (olim)  ni  farqlaydi,  shu  bilan  birga  ikkinchisi  birinchisining 
mehnatlarisiz  ish  ko‘ra  olmasligini  uqtiradi.  Bunday  holat  barcha  fanlarda 
mavjud. Masalan, Isaak Nyuton fizikasi empirik fizika bo‘lsa, Albert Eynshteyn 
fizikasi  nazariy  fizikadir.  Ular  bir-birini  to‘ldiruvchi  va,  bir  vaqtning  o‘zida, 
inkor qiluvchi ta’limotlardir. 
 
 
 

---

Ma’ruza matnlari.  
 
7