Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
129 
organizmi va ma’naviy dunyosini avaylab shakllantiruvchi kishi deb bilaman,”- deb 
aytgan edi buyuk pedagoglardan biri V. Suxomlinskiy. O’qituvchi kelajak egalari 
bo’lgan yoshlarni tarbiyalashdek mas’uliyatli va shu bilan birga sharafli vazifani bajarar 
ekan, u eng avvalo, tarbiyalanuvchilarni har tomonlama rivojlanishiga e’tibor berishi 
kerak.
Mantiqiy fikrlashga o’rgatish ma’lum bir darsda olib borilmaydi, balki har bir 
dars ichida o’tkaziladi.Birinchi sinfda mashqlar asosan o’quvchining og’zaki nutqini 
o’stirishga yordam beradi va fikrlashga undaydi.Ana shu fikrlash jarayonida mantiqiy 
fikrlashga asta- sekin o’rgatib boriladi.Dars mavzusini o’quvchilar ongli ravishda 
o’zlashtirib borsalar, keyingi bilimlarni egallashda turli xil qiyinchiliklarni kuchli 
zo’riqishlarsiz yengib o’tadilar.Biz o’qitish jarayonni qanday tushunamiz? O’qitish 
jarayoni- o’qituvchining va u rahbarlik qilayotgan o’quvchilarning- ularda aqliy 
qobiliyatlarni o’stirish, dialektik dunyoqarash asoslarini tarkib toptirish va hayotga 
tayyorgarlikni amalga oshirish maqsadida –bilim, ko’nikma va malakalar tizimining 
ongli hamda puxta o’zlashtirishga qaratilgan ilmiy asosdagi ishlarning majmuidir. 
Maktabdagi o’qitish jarayoni qandaydir tasodifiy va ayniqsa, pedagogning 
xususiy fikridan kelib chiqadigan narsa emas.O’qitish jarayoni bilish nazariyasi asosida 
tarkib topadi va jamiyatning rivojlanish qonuniyatlaridan kelib chiqadigan talablarni aks 
ettiradi.O’quv jarayonining mohiyati o’quvchi bilish faoliyatining mantiqi bo’lib, u 
birinchidan, bilish bizdagi bilimlarning yagona manbai bo’lmish amaliyotni 
o’rganishdan boshlanishi va mavhum fikrlash asosida nazariy umumlashtirish 
kerakligidan; ikkinchidan, bilish olingan bilimlarni nazariy umumlashtirishlarni 
insondagi bilimlar haqiqatligining yagona ob’yektiv mezonlari sifatida ham xizmat 
qiladigan amaliyotga taqqoslash zarurligidan kelib chiqadi.O’quv jarayoni bilish 
jarayonining inson faoliyati sifatida psixologik- pedagogik jihatdan loyihalashga 
asoslanishini va olingan bilimlarni amaliyotda qo’llashni albatta o’z ichiga olishi zarur. 
Boshlang’ich sinf nomi bilan aytib turibdiki, o’quvchilarga barcha fanlarning 
boshlang’ich 
nuqtalari 
o’rgatiladi.Aslida 
mustahkam 
poydevorga 
g’isht 
qo’yiladi.Mantiqiy fikrlash faqatgina katta sinf o’quvchilari uchun xos emas, balki, 
boshlang’ich sinf o’quvchilarini ham o’z navbatida mantiqiy fikrlashga o’rgatib 
boriladi.Masalan:O’qituvchi “Noto’g’ri jumla” degan metoddan foydalanib, ularni 
qanday fikrlayotganini tekshirmoqchi, quyidagi jumlalarni o’qib beradi va 
o’quvchilarga diqqat bilan tinglab, qaysi jumla mantiqan to’g’ri emasligini topish 
vazifasi beriladi. “Bahor! Hammayoqni yam-yashil maysalar qoplagan.Daraxtlar oppoq 
gulga burkangan.Tabiatda juda katta o’zgarishlar yuz bermoqda.Dehqonlar esa hosillarn 
nes-nobutsiz yig’ishtirib olish uchun tinmay mehnat qilyaptilar.”O’quvchilar mantiqan 
o’ylab, qaysi jumla noto’g’ri ekanligini topish bilan bir qatorda, nima uchun noto’g’ri 
ekanligini aytib berishlari ham talab qilinadi.Bu metodikani o’tkazishdan asosiy 
maqsad, bolalarni fikrlashga, diqqatini bir joyga to’plashga va e’tiborli bo’lib, mantiqan 
fikrlashga o’rgatishdan iboratdir.Agar o’quvchi fikrlashda adashsa, o’qituvchi unga 
yo’llanma berib to’g’rilab turishi kerak.Uning fikrlarini xato deb qayirib tashlash 
o’quvchiga yomon ta’sir qilishi mumkin. Mаmlаkаtimiz Prеzidеnti I.Kаrimоv kelajak 
avlodni mustaqil va mantiqiy fikrlashi, o’zining fikriga ega bo’lishi kerakligi haqida 
quyidagi so’zlarida ta’kidlab o’tadi: “Dеmоkrаtik jаmiyatdа bоlаlаr, umumаn hаr bir 
insоn mustаqil va mantiqiy fikrlаydigаn etib tаrbiyalаnаdi. Аgаr bоlаlаr mantiqiy 

---