Тошкент давлат иқтисодиёт университети

2.2. Ўзбекистон Республика товар-хомашё биржалари: 
ривожланишнинг янги босқичи 

---

23 
2004 йилнинг 5 февралида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар 
Маҳкамасининг 57-сонли “Юқори ликвидли маҳсулот турларини сотишнинг 
бозор механизмларини жорий қилиш ҳақида”ги Қарори қабул қилинди. Шу 
билан товар бозорларини либерализиция қилишга асосий қадам ташланди, 
уларнинг қайси ҳудудда жойлашганлиги, катталиги, қайси тармоққа ва идорага 
мансублигидан қатъий назар хўжалик юритувчи ёки фаолият юритувчи 
хўжалик субъектларини қўлидаги ресурсларга кира олишни бир хил 
шароитлиги таъминланди. 
Қабул қилинган қарорнинг сиёсий ва иқтисодий моҳияти қуйидагича: 
Биринчидан, юқори ликвидли махсулотларни махаллий етиштириб 
чиқарувчи корхоналарга халақит берувчи тўсиқларни олиб ташлаш лозим, 
чунки улар ресурсларни тўғридан-тўғри олиш имкониятига эгадирлар. 
Замонавий бошқарувчи бозорга (яъни истеъмолчиларга) йўналтирилган бўлади, 
чунки маҳсулот ишлаб чиқарувчи корхона махсулот ишлаб чиқарувчи 
кенгайтириши имконини олишга муяссар бўлади (ва шунга мувофиқ фойда 
олиши) қайсиси олдиндан хар хил кўринишидаги лимит ва фондлардан ўзини 
тутиб туради. 
Иккинчидан, корхона ва бозор ўртасида турли воситачилар кўринишидаги 
бозорнинг ривожланишини тўхтатиб турадиган сунъий тўсиқлар бартараф 
этилади. 
Учинчидан, тадбиркорларнинг тақсимотчи амалдорларга боғланиб 
қолганлиги йўк қилинади. Корхона эгаси энди фақат бозорга, истеъмолчиларга
боғлиқ бўлади.
Тўртинчидан, баҳони ошиши хисобига маҳсулотни сотишдан келадиган 
даромад ва фойда ишлаб чиқарувчи олади, ўртада турган воситачи эмас. 
Қўшимча олинган даромадни катта қисмини ишлаб чиқарувчи корхонани 
техник жиҳатдан қайта жиҳозлашга йўналтиради, янги технологияни жорий 
қилиш, янги линияларни ва кўплаб солиқларни тўлашга йўналтиради. 
Бешинчидан, олдиндан қолиб ёки сақланиб келинган тўланмаган 
қарзларни ёки тўловларни бартараф қилиш биржа ва кимошди савдоси орқали 
фақат 100% олдиндан тўланган бўлсагина, маҳсулотни чиқариш мумкин 
бўлади, бўлмаса йўқ. Инсофсиз харидорлардан ишлаб чиқарувчи 
қафолатланади, қайсики ундан қоида бўйича юқориликвидли ресурсларни 
шошилмасдан сотиб олади, тўлаб боради, ўзини ички молиявий муаммоларини 
ишлаб чиқарувчи хисобидан ҳал қилади, қайсики талабни тополмаган 
махсулотни ишлаб чиқаришдан олиб ташланади. 
Олтинчидан, техник қайта қуриш ишлаб чиқарувчиларга маҳсулотни 
сифати ва ассортиментини кенгайтиришга, иш жойни кўпайишига, шу билан 
бир қаторда малакали ходимларни бўлишига имкон яратиб беради. 
Ва ниҳоят, бозор механизмини тадбиқ этиш ишлаб чиқарувчиларни 
қўшишга даромадидан бюджетга қўшимча тушумга олиб келади. Бу дегани, 
яъни давлат проектини социал-мохиятини қўшимча молиялаштиришга 
имконият яратилиши, кам таъминланган ахоли қатламини қўллаб қувватлашни 
вужудга келишига имкон яратиб беради ёки бериши демакдир. 

---

24