Низомий номидаги тошкент давлат педагогика

6.4 Турк ва Озарбайжон халқларининг мумтоз мусиқаси 
Турк мусиқаси Марказий Осиё халқлари. айниқса, ўзбек мусиқаси
билан кўп жиҳатлардан ўхшашдир. Турк мусиқасининг асосий касбий 
жанри «мақом» деб номланади ва у қуйидаги таркибий қисмлардан иборат - 
тақсим, кор, баста, оғир самоий, шарқийлар, юруқ самоийлар, соз
самоийси. Турк мақомлари ижросида зурна, богмама, соз, камонча,
танбур, ёвли танбур (ўзбек сатосига ўхшашли) қонун, уд, сумбут, дойра,
дафф каби миллий чолғулар ишлатилади. Туркларда диний маросим
жанрларидан азон, тавжид, мовлавий ўйин, зикр ва бошқалар кенг 
қўлланилади. 
Замонавий турк эстрада мусиқаси ўзининг миллий таровати. 
Шарқона ўйноқилиги билан жаҳонга машҳурдир. 
Озарбайжон халқи турк халқлар авлодига мансуб бўлиб, ўзининг
узоқ ўтмишига ва миллий қадриятларига эга. Озарбайжон халқининг
ижтимоий ҳаёти негизида жанрларга бой бўлган анъанавий маданий
мероси тўпланган. Лиар асосан, турмуш тарзи қўшиқларидан иборатдир. 
Тасниллар озарбайжон халқининг усулда ижро этиладиган кўплаб
тизимдаги қўшиқлари бўлса, муғомлар эркин ижрога асосланган
бадиҳа услубига хос бўлган йирик мумтоз жанрдир. 
Озарбайжон халқи мусиқий чолғуларга ҳам бой. Халқ орасида тутек, 
тулуп- зурна, балабон, дудук, кемонча, соз, тор, дафф, габал, ноғора,
бала-ноғора ёки думбул каби миллий мусиқий чолғулари кенг
оммалашган. 

---

182 
— 
6.4 Туркман халқ мумтоз мусиқаси 
Туркманистон Ўрта Осиё халқлари орасида қадимий тарихга эга 
давлатлардан биридир. Унинг узоқ ўтмишига ниуносиб бой
қадриятлари ва миллий анъналари шаклланган. Туркманистоннинг
яна бир оламшумул жиҳати, бу ҳудуддан “Буюк Ипак йўли” 
ўтганлигида ва қадимий илм масканларида бўлган Марв шаҳри шу ерда 
жойлашганлигидадир. 
Барча халқлар сингари туркманларда ҳам халқ мусиқаси, унинг 
содда ва мумтоз номлари мавжуд. Туркман халқ мусиқасида, асосан, 
меҳнат, маросим, маиший. эпик ва мумтоз намуналар ўз аксини
топган. Халқ орасида кенг 
оммалашган мусиқий намуналардан «Ҳу\ ди» (алиа), «Ягиш ягара 
кcлди» 
(болалар қўшиғи), «Яр-яр» каби бир қатор асарларни мисол қилиб
келтириш мумкин. 
Туркман мумтоз мусиқасининг асосий жанрлари: достонлар, бадиий 
адабиёт намуналарига асосланган ашулалардир. Туркман халқ ашула ва 
қўшиқларининг ўзига хос торнони шундаки, улар кўпроқ декламацион,
яъни сўзлашув характерида ижро этилади. Туркман халқи cпик жанр 
ижрочиларини «бахши» деб атайдилар.
Туркманларнинг энг қадимий достони бу «оғизнома»дир. Бундан 
ташқари. уларнинг меросидан «Гўрўғли», «Ошиқ Ғариб ва Шоҳсанам», 
«Асл ва Карим » каби достонлар ҳам жой олган. 
Туркман мусиқасидаги асосий чолғу созлари: ғижжак, дутор,
туйдук, дилли туйдук ва қўбизлардир. Туркман халқи ўзининг ўтмишда
яшаб ижод қилган буюк алломалари билан фахрланади. Улар орасида
туркман халқ шоири Махтумқулининг адабий меросига кў пчилик
хонандалар мурожаат қиладилар. Шу боис. мумтоз мусиқа меросида
Махтумқули сўзлари билан айтиладиган жуда кўп мусиқий намуналар 
мавжуд. Махтумқули XVI асрда ( 1730- 1782) яшаб, жуда катта мерос 
қолдирган буюк шоирдир. Унинг мероси нафақат туркманлар. балки бошқа 
халқлар орасида ҳам кенг оммалашган.