Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

5 -§ .  YXHTning  saylovlami  o ‘tkazish  bo'yicha 
asosiy  prinsiplari  va  majburiyatlari
Demokratik  saylovlar  o'tkazish  bo'yicha  YXHTning  asosiy  prinsip 
va  majburiyatlari  quyidagi  hujjatlarda  keltirilgan:
1)  Yevropada  Xavfsizlik  va  Hamkorlik  kengashi  (yakunlovchi  huj­
jat).  Xelsinki,  1975-yil  l-avgust;
2)  YXHTga a ’zo davlatlari  vakillari  Madrid  uchrashuvining yakuniy 
hujjati.  Madrid,  1983-yil  6-sentabr;
3)  YXHTga  a ’zo  davlatlar  vakillari  Vena  uchrashuvining  yakuniy 
hujjati.  Vena,  1989-yil  19-yanvar;
4)  YXHTning  insoniylik  mezonlari  bo'yicha  konferensiyasi  Kopen- 
gagen  kengashining  hujjati.  Kopengagen,  1990-yil  20-yanvar;
5)  yangi  Yevropa  uchun  Parij  xartiyasi.  Parij,  1990-yil  21-yanvar;
6)  YXHTning  insoniylik  mezonlari  bo'yicha  konferensiyasi  Moskva 
kengashining  hujjati.  Moskva,  1991 -yil  3-oktabr;
7)  1992-yilgi  Xelsinki  hujjati  —  o'zgarishlar  davrining  d a ’vati.  Xel­
sinki,  1992-yil  10-iyuI;
1  BMT Bosh Assambleyasining 46/137-sonli  rezolyutsiyasi.  1991 -yil  17-dekabrda qabul 
qilingan,  3-band.
2  Qarang:  Права человека и  выборы.  Пособие  по  правовым, техническим  аспек­
там  и  аспектам  прав  человека,  связанным  с  проведением  выборов.  Нью-Йорк  и 
женева,  1995,  С.  18.
3  Qarang: 
Борисов И.Б.,  Малеев Ю.Н.
  Основные  права  и  обязанности  государств 
в  избирательном  процессе / /  Московский журнал  международного права,  2002.— 
№1.  -   С.  7.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8) Yangi  davrda haqiqiy hamkorlik sari  —  oliy darajadagi  Budapesht 
uchrashuvi  deklaratsiyasi.  1994-yil  6-dekabr;
9)  Oliy darajadagi  Lissabon uchrashuvi deklaratsiyasi.  Lissabon dek­
laratsiyasi,  1996-yil  3-dekabr.
10)  Istambul  uchrashuvi  deklaratsiyasi,  1999-yil  19-noyabr.
YXHTning Demokratik  institutlar va inson huquqlari bo'yicha byu-
rosining  hujjatlari  saylovlar  bilan  bog'liq  bo'lgan  masalalami  tartibga 
solish,  ulami  nazorat  qilish,  texnik  yordam  ko'rsatish,  qonunchilikka 
sharh  berish  borasida  katta  ahamiyatga  ega.
YXHT  hududida  saylovlami  o'tkazishni  monitoring  qilish  masalasi 
borasida  BDIPChning  asosiy  hujjatlariga  quyidagilar  kiradi:
1)  Saylovlar kuzatuvini  boshqarish,  4 -to ‘plam,  Varshava,  1999;
2)  Saylovlarning  qonunchilik  bazasi  tahlili  bo'yicha  BD IPCH ning 
tavsiyalari,  Varshava,  2000;
3)  YXHTga  a ’zo  davlatlarda o'tkaziladigan  saylovlaiga  nisbatan  ni- 
zoli  masalalami  standart  tizim  monitoringi.  Varshava,  2000;
4)  Saylovlar jarayonida  millatlarning  ishtirokiga taalluqli  tavsiyalar. 
Varshava,  2001;
5)  Saylovchilar fikrlarini  bilish  to'g'risidagi  so'rovlar natijalarini  o'z 
ichiga  oluvchi  m a’lumotlarni  cheklashga  qaratilgan  qonun  va  nizom - 
lami  qiyosiy  o'rganish.  London,  2003;
6)  Demokratik  saylovlaiga  bo'lgan  huquq  borasidagi  xalqaro  ando- 
zalar va  majburiyatlar:  demokratik  saylovlami  ijobiy  o'tkazish  bo'yicha 
amaliy  ko'rsatma.  (Y X H T/BD IPCh).  Varshava,  2002;
7)  Saylovlar va elektoral  kuzatish borasida  YXHT va  BD IPCH ning 
yakuniy  hisobotlari1.
Y X H Tning  dem okratik  saylovlar  sohasidagi  asosiy  andozalari 
«Kopengagen  hujjati»  nomi  bilan  tanish  bo'lgan  Insoniylik  bo'yicha 
konferensiyaning  Kopengagen  kengashi  hujjatlarida  m ustahkam lab 
qo'yilgan.  Bu  hujjat  YXHTga  a ’zo  mamlakatlarda demokratik  saylovlar 
prinsiplarini  ifoda  etuvchi  asosiy  xalqaro  hujjatlardan  biri  deb  tan  olin­
gan.  Hujjatda «plyuralistik demokratiya va huquqiy davlat  inson huquqlari 
va asosiy erkinliklarini ta’minlab berish,  insonlar orasida aloqalami  rivo­
jlantirish  va  shunday  m uammolar bilan  bog'liq  bo'lgan boshqa  gum an­
itar masalalami hal etishda zaruriy vosita hisoblanadi»,  deb ko'rsatilgan. 
Shuning  uchun  ham  YXHTga  a ’zo  davlatlarning  demokratik  g'oyalar 
va siyosiy plyuralizm,  erkin  saylovlar va  qonun  ustuvorligiga asoslangan 
demokratik  jamiyat  qurishga  qat’iy  kirishganlari  ijobiy  holatdir.  H a­
qiqatan  ham  davriy  va  haqiqiy  saylovlarda  xalq  xohish-irodasining  er­
kin  va  haqqoniy  aks  ettirilishi  dunyodagi  barcha  davlatlarda  mavjud 
bo'lgan  qonuniylik  va  odillikning  asosi  hisoblanadi.
1  Q a ra n g :  Y X H T /B D I P C h n in g   v e b -sa y tid a :  h ttp :  w w w .  O S C E ,  o rg /o d ih r .
364
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

A’zo  davlatlarda  tegishli  ravishda  fuqarolarning  davlat  boshqaruv 
ishlarida o'zlari yoki saylagan vakillari  orqali qatnashishlari hurmat qili­
nadi.  YXHTga  a ’zo  davlatlar  inson  huquqlari  borasidagi  xalqaro  stan- 
dartlar  yordamida  o'zlarining  siyosiy,  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  madaniy 
tizimlarini  erkin  tanlash  va  rivojlantirishga  bo'lgan  o'zaro  huquqlarini 
hurmat  qilishlarini  yana  bir bor  ta ’kidlaydilar.
YXHTga  a ’zo  davlatlar  quyidagilami  tan  oladilar:
—  haqqoniy va davriy saylovlar vakillik boshqaruvining asosini tashkil 
qiladi;
—  erkin  va  haqqoniy  saylovlarda  qatnashish  huquqi  xalqaro  huquq 
tom onidan  kafolatlangan  fundamental  inson  huquqlari  hisoblanadi;
—  umumiy,  teng,  haqqoniy,  erkin,  ochiq  va  hisobotli  saylovlargina 
dem okratik  hisoblanadi.
Kopengagen  hujjatida  saylovlaiga  tegishli  bo'lgan  majburiyatlar  6, 
7,  8-paragraflarda  mustahkamlangan.  7-paragraf YXHTga  a ’zo  davlat­
larning  quyidagi  9  majburiyatlarini  o 'z  ichiga  oladi:
7.1.  —  erkin  saylovlami  qonunda  ko'rsatilgan  tegishli  m uddatlarda 
o'tkazish;
7.2.  —  barcha mandatlar,  hech bo'lmaganda milliy qonun chiqaruvchi 
organning bir palatasini saylash,  nomzodlami umumxalq saylovlari vaqt­
ida  erkin  raqobatlashishi  asosida  saylanishi;
7.3.  —  balog'at  yoshiga  yetgan  fuqarolarga  umumiy  va  teng  saylov 
huquqini  kafolatlash;
7.4.  —  ovoz  berish,  yashirin  yoki  erkin  ovoz  berishning  boshqa 
protsedurasi  asosida  amalga  oshirilishi  va  ovozlarni  jamlash  hamda  u 
to 'g 'rid a axborot  berish haqqoniy bo'lishi,  shuningdek,  rasmiy  natijalari 
e ’lon  qilinishi;
7.5.  —  siyosiy  partiyalar  va  tashkilotlar  vakili  sifatida  yoki  yakka 
tartibda  davlat  lavozimlarida  fuqarolarni  hech  qanday  cheklashlarsiz 
qatnashish  huquqlarini  hurmat  qilish;
7.6.  —  alohida  shaxslar  yoki  shaxslar  guruhining  siyosiy  partiya- 
larini  yoki  boshqa siyosiy tashkilotlarni tuzish  huquqini,  bunday siyosiy