Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Tovush – harf ifodasini o„zlashtirish jarayoni 
Tovush – harf ifodasini o‗zlashtirish alifbegacha va alifbe davrida amalga 
oshiriladi. Shu bilan birga alifbegacha va alifbe davrining boshida psixologik tizim 
alifbe davrining oxiriga qaraganda boshqacha bo‗ladi. 
Tovush – harf ifodasini o‗zlashtirish bosqichida bolalar nutqni, gapni tahlil 
qilishadi, so‗zlarni bo‗g‗inga bo‗lishadi va tovushni ajratishadi.
Bo„g„inlab o„qish bosqichi 
Bola harfni o‗zlashtirib olgandan keyin bo‗g‗in va so‗zlarni o‗qiydi, lekin bu 
bosqichda bo‗g‗inni o‗qish jarayonida ko‗rib idrok etishning birligi harf hisoblanadi. 
Bola boshida bo‗g‗inning birinchi harfini idrok etadi, uni tovushga moslashtiradi, 
keyin esa ikkinchi harfni, so‗ng ularni bir bo‗g‗inga sintezlaydi. Bu davrda o‗quvchi 
butun so‗zni yoki bo‗g‗inni ko‗rib idrok qilmay, balki alohida harfni idrok qiladi. 
A.Troshin bu bosqichni ―bo‗g‗inlab o‗qish‖ deb nomladi.
Idrok qilishning butun usullari bo„lgan bosqich 
Bu bosqich o‗qishning analitik va sintetik usullariga o‗tish hisoblanadi. Bu 
bosqichda so‗zlarning ma‘nosini topish ahamiyatli kasb etadi. Ilgari o‗qilganlarini 
ma‘nosiga tayanib, keyinchalik ko‗ruv idroki yordamida tez va aniq nazorat qila 
olmaydi. Bola tez – tez so‗zlarni, so‗z qo‗shimchalarini almashtirib turadi va unda 
topib o‗qish kuzatiladi. Topib o‗qish natijasida bosma harflarni o‗qishda ko‗p xatolar 
paydo bo‗ladi, o‗qish xatolari tez regressiyaga olib keladi, avvalgi o‗qilganlarni 
to‗g‗rilash, aniqlash uchun qayta o‗qiladi. Faqatgina gap ichida ma‘lum so‗zlarni 
topishadi. Bu bosqichda gap ichida so‗zlarni sintez qilish asosiy o‗rinni egallaydi. Bu 
bosqichda o‗qish sur‘ati oshadi. 
Sintetik o„qish bosqichi. Sintetik o‗qish bosqichida so‗zlarni, so‗z guruhlarini 
butun o‗qish usullari bilan xarakterlanadi. Bola bu bosqichda matnni texnik o‗qishda 
qiynalmaydi. Asosiy vazifa esa o‗qilganlarning mazmunini tushuntirishdir. Bu 
bosqichda o‗quvchi, oldingi bosqich kabi faqatgina gaplardagi so‗zlarni sintez 
qilmaydi, balki matndagi jumlalarni ham sintez qiladi. O‗qish jarayonida xatolar ham 
uchraydi. Ma‘noni topish butun idrok qilishini еtarlicha rivojlanganligini nazorat 
qiladi. O‗qish sur‘ati ancha tezlashgan bo‗ladi. 
Demak, aqli zaif o‗quvchilarda bir bosqichdan ikkinchi bosqichga o‗tish 
jarayonidagi vazifalarni qiyinchiliklar bilan bajarilganligi sababli, analitik bosqichdan 
sintetik bosqichga o‗tish jarayonida bir qancha murakkabliklarga duch keladilar. Shu 
sababli ham aqli zaif o‗quvchilar bo‗g‗inlab o‗qishdan so‗zni yaxlit o‗zini o‗qishga 
o‗tishda qiynaladilar.