Шуҳрат эргашев жаҳон тарихи (Янги давр. 1-қисм. Xvi–xviii асрлар)

Қиролнинг қатл қилиниши. Парламент иттифоқчилари бўлган 
шотландлар қароргоҳига тушиб қолган қирол Карл I уларни ўз 
тарафига оғдиришга уриниб кўрди. Лекин бу ҳеч қанақа натижа 
бермади. Амалда шотландлар асирни парламентга сотдилар. 1647 
йилнинг февралида қирол Нейзби яқинидаги қалъага қўриқланган 
ҳолда жойлаштирилди. Парламент депутатларининг аксарияти, шу-
нингдек, Кромвелнинг ўзи ҳам фақат қирол ҳокимиятининг чекла-
нишини хоҳлардилар. Бироқ ўз характерининг кучи ва дунёқараши 
туфайли Карл келишишга кўнмади.
Бу орада қўшиндаги аскарлар «... қонли Карл Стюартни у тўккан 
қон учун ва Худонинг ишига ҳамда бу талон-торож қилинган мамла-
кат аҳолисига келтирган зарар учун жавоб беришга тортилиши»ни 
талаб қила бошладилар. Бу талабга парламент депутатларининг бир 
қисми ҳам қўшилди. Жамоалар палатаси ҳар иккала палатадаги 
юристлар, офицерлар, амалдорлардан тузилган 150 кишидан иборат 
«собиқ қирол Карл Стюарт» устидан ҳукм чиқарувчи фавқулодда 
суд ташкил қилди.
Қирол устидан суд 1649 йили 20 январь куни бўлиб ўтди. Қора 
кўйлак кийган, қўриқчилар – ўн икки солдат қуршовидаги Карл I 
суднинг қонунийлигини тан олмаслик белгиси сифатида шляпаси-
ни бошидан олмади. У ўзини устун тутар ва келишувга эришишга 
уринмас ҳам эди.
Бир неча кунлик қизғин баҳслардан кейин Карл I айбдор деб тан 
олинди ва «золим, хоин, қотил ва давлат душмани» сифатида қатл 
этилишга ҳукм қилинди. Прокурор Кук: «У ўлиши, у билан бирга 
монархия ҳам ўлиши керак», – деди.
1649 йилнинг 30 январь куни Карл I Стюарт саройдан қатл май-
донигача бўлган йўлни аскарлар билан суҳбатлашиб, пиёда босиб 
ўтди. Қатл супасидаги сўнгги сўзида у ўз фуқароларига улар қирол 
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

145
билан бирга давлатни бошқармоқчи бўлганлигини таъна қилди. 
Унинг хулқ-атворида пушаймонликнинг сояси ҳам кўринмас, ўзини 
тутишида қўрқувдан асар ҳам йўқ эди. Қатлига бир неча дақиқа 
қолганда ҳам Карл I абсолют монархия тузумини ҳимоя қилишда 
давом этди.
Армия тантана қиларди, лекин мамлакат аҳли воқеаларнинг бун-
дай бурилишига тайёр эмас эди. Қатл пайтида иштирокчилар ора-
сида сидқидилдан
йиғлаганлар, қиролга ачинганлар ҳам оз эмасди.
Қиролнинг қатл этилиши ҳақидаги хабар Европа монархлари-
нинг саройлари бўйлаб даҳшат тўлқини мисол қалқиб ўтди.