Soʻnggi vaqtlarda nazmbozlik kasaliga yoʻliqqanlar joʻn gaplarni ham sheʼrga soladigan, eng

Koʻngil qoʻygan edim ikkinchi marta,

Ne qilay undan ham baxtimni topmay,

Bugun sevib qoldim uchinchi marta.

---

 

E-ha, gap bu yoqda ekan: bugun uchinchi marta sevib qolgan boʻlsa, ayriliqdan boʻzlashlari kamida

ikkita muhabbat bilan bogʻliq chiqadi, eʼtirozda sal oshirib yuboribman-da, esiz! Hali bu taassufim

rostmana anglanib ulgurmasdan oxirgi banddagi mana bu satrlarni oʻqib, eʼtirozimga umuman oʻrin

yoʻq ekan-ku, deb oʻyladim:

 

Ahad yasholmaydi sevgisiz, kuysiz,

Yoshlik – beboshlik-da, nima ham deysiz,

Qizlar chiroyli-da, koʻrib qaraysiz…

 

Toʻgʻri-da, sevgisiz yashay olmasa, yoshlik – beboshlik boʻlsa, chiroyli qizlar tugamasa – ayriliqdan

boʻzlovchi yana qancha sheʼrga material kerak oʻzi! Jiddiy aytsam, “misli koʻrilmagan buyuk” deb

oʻylaganim muhabbat parchalanib, uqalanib ketdi. Bunaqa ushoq muhabbat bilan bogʻliq ayriliq

ham asl sheʼriyatning obʼyekti boʻlolmaydi, sababini “eshagiga yarasha tushovi” naqlidan orttirib

izohlash mushkul. Ushoqligi bois bunday muhabbat qalbni tozartirishu yuksaltirishga ojiz, shundan

u nafratu alamzadalikka osongina taslim boʻladi:

 

Oʻzganing bagʻrida sen baxtdan kulsang,

Men esa yurakda nafrat sanayman.

 

Beixtiyor savol tugʻiladi: taqdir ayirganidan soʻng shunday nafratga sazovor yor chindanam

sevilganmi? Lirik qahramon dilidagi tuygʻu chindanam muhabbat edimi? Sheʼr oxiridagi mana bu

misralarni oʻqiganda, bu shubhalar yanada kuchayadi:

 

Azizim, aslida dardim yoʻq meni,

Sevgi dunyosida baxtim koʻp meni,

---

Sevasanmi, yoʻqmi Ahadga farqsiz –

Oshiqlar ichida qadrim koʻp meni.

 

Mazkur misralarni oʻqiganda lirik qahramon yoridan koʻra koʻproq oʻzini sevadigandek tuyuldi.

Qarang, “aslida dardim yoʻq” degan daʼvosiyu “sevgi dunyosida baxti koʻp”ligidan faxr etishi bilan

yoriga “koʻrib qoʻy, sensiz ham oʻlib qolmadim” deyayotgandek koʻrinmayaptimi?! Keyingi ikki

misrada esa alamzadalik yanada ochiqroq ifodasini topgan. Oʻziga muhabbati balandligidan lirik

qahramon eng avval yorini aybdor hisoblaydi – shunday oshiqni qadrlay olmagan-da! Yaʼni u

muhabbatidan ayrilganiga emas, koʻproq oʻzining nafsoniyati ogʻringaniga kuyadi, alami kuchidan

“oʻlganning ustiga tepgan” qabilida yorga iddaolar qiladi. Holatni shu yoʻsin mulohaza qilarkan,

tabiiy bir ishtiboh tugʻiladi: lirik qahramon qalbida yoriga nisbatan muhabbat boʻlganmi oʻzi?!

Ishtibohimiz bejiz emasligiga “Kimdir bugun, kimdir erta” sheʼrini oʻqiganda yana bir karra amin

boʻlamiz. Sheʼrning dastlabki ikki bandida yorning ilgarigi holati bilan buguni qarshi qoʻyilgan:

“Shahzodalar eshik qoqqan saroy eding, Sohibdillar ichra sohibchiroy eding… – Saroyingdan

shahzodalar koʻchib ketdi, Sohibchiroy husning qayga uchib ketdi…” Koʻryapmizki, bu oʻrinda

hayotning beshafqat qonuni aks etgan: yoshlik, husn, umr… – dunyoda neki bor oʻtkinchi. Yoʻq, lirik

qahramon buni qonuniyat sifatida emas, Xudoning bevafo yorga bergan jazosi oʻlaroq talqin qiladi:

 

Nolalarim Xudoyimga yetdimi yo,

Ayt, sevgilim, ishq uvoli tutdimi yo,

Kechagina yarim koʻnglim xor etganding,

Menga Xudo oʻzi rahm etdimi yo.

 

Sheʼr yakunidagi “Malikalar eshik qoqqan saroy boʻldim, Sohibdillar ichra sohibchiroy boʻldim”

misralari qoniqishning ogʻringan nafsoniyat bilan bogʻliqligini ochiq koʻrsatib turibdi. Holbuki, milliy

badiiy tafakkurda “oshiqlik – oʻzdan kechmoq” deb, nafs esa ishq tabiatiga tamoman yot

tushuncha oʻlaroq talqin qilinadi, bu ming yillar davomida mumtoz asarlar orqali ruhimizga

singgan. Toʻgʻri, har bir avlod badiiy tafakkurga oʻzidan bir nima qoʻshish, uni yangilashi, yuqoriroq

koʻtarishga harakat qilishi tabiiy. Biroq, yuqorida kuzatilganlarni badiiy tafakkur va didni parokanda

qiluvchi deb bilgan toʻgʻriroq boʻladi.

---

Baʼzan ogʻringan lirik qahramon ochiqchasiga “soʻkish”ga oʻtib qoʻyaqoladi: