Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
etilgan.  Ibsen,  Shou,  Gauptman  va  boshqa  «yangi  drama»  mualliflari  Irvingni 
qiziqtirmadi.  Shu  hol  tanqidchilikda  «Irvingga  qarshi  kurash»  avj  olishi  sabab 
bo'ladi.  B.Shou  shu  kurashning  ilhomchisi  sifatida  maydonga  chiqib,  o'zining  bir 
qadar bo'rttirib yozilgan maqolalarida «Irving davri ingliz teatri»ning tanglik davri 
deb  baholab,  «Irving  o'z  davri  ma'naviy  hayotidan  cheksiz  darajada  uzoq  edi», 
degan  xulosa  chiqargan    Ellen  Terri  (1848-1928)  «Litseum»  teatrida  Irving  bilan 
barcha  spektallarda  unga  benazir  sherik  —  sahnadosh  sifatida  o'zini  ko'rsatdi.  U 
insonning  eng  nozik  qalb  tug'yonlarini  ifoda  etishga  qodir  san'atkor  edi.  Uning 
talqinida  “Venetsiya  savdogari”  asaridagi  Porsiya  «sharofatli  va  ko'hli,  go'zal  va 
oqila,  vafodor  va  dono  qiz  tarzida  gavdalanadi.  Terrining  Ofeliyasi  saroy  muhiti 
siquvida o'zini Hamlet misoli yolg'iz va betayanch his etuvchi malohatli qiz timso-
lida  namoyon  bo'ldi.  Aktrisaning  Kordeliyasi  va  Dezdemonasi  qalban  shijoatkor, 
ruhan  kuchli  qahramonlar  edi.  Makbet  xonim  Terri  talqinida  erini  ziyod  darajada 
sevishi tufayli jinoyatga qo'l uradi. 
Gordon  Kreg  (1872—1966)  —  rejissor,  teatr  musavviri,  teatr  nazariyachisi 
sifatida tanilgan yirik san'atkor edi. U Ellen Temning o'g'li bo'lganidan «Litseum» 
teatrida aktyor sifatida ilk ijodini boshlab, so'ng o'z qarashi va yo'liga ega rejissor 
sifatida shakllanadi. 
Irving va Terri Kregni taetrning chinakam muhibiga aylantiradilar. Lekin Kreg 
chakana  teatr  muhibi  emas  edi.  U  teatrga  antik  zamonda  bo'lganidek,  bayramona 
shukuh  va  maktablik  martabasini  qaytarish  ezgu  niyati  bilan  yashadi. 
Stanislavskiy, Reinxardt, Meyerxold singari kreg ham ishni tijorat dardiga mubtalo 
bo'lgan  burjuacha  teatrni  inkor  etishdan  boshladi.  Keyinroq  u  butun  zamonaviy 
teatr  tizimi  yaroqsiz,  degan  xulosaga  kelib,  o'z  shaxsiy  teatrini  barpo  etishga 
harakat qildi. 
U  spektaklda,  avvalo, rejissura, aktyor  ijrochiligi va  makoniy  yechim  borasida 
mushtaraklik va yaxlitlik bo'lishi qoidalarini olg'a surdi. 
Spektakl  mayda  —  chuyda  izoh  va  tasvirlardan  xoli  bo'lgandagina  yaxlit,  bir 
butun  badiiy  timsolga  aylanadi;  spektaklda  aktyor  o'z  jismining  bir  qismi  misol 
singib,  uyg'un  tarzda  harakat  qilishiga  asoslangan  bir  jinsli  makon  bo'lishi  lozim, 

---