K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si

Fosfor    
1669-yilda Gamburglik alkimyogar Xennig Brandt fosforning oq turini kashf qilganida, 
ushbu  moddaning  qorong‘ulikdagi  yog‘du  taratib  yorug‘lik  chiqarishidan  lol  qolgan  edi. 
Aslida, ushbu jarayonda fosforning o‘zi nur chiqarmaydi, balki, uning bug‘larining havodagi 
kislorod bilan oksidlanishi sodir bo‘ladi va natijada juda xira bo‘lsa-da, yorug‘lik hosil bo‘ladi. 
Brandt o‘zi kashf qilgan ushbu moddani fosfor deb nomlashga qaror qilgan. U mazkur so‘zni 
qadimgi  yunon  tilidagi  phosphorus  so‘zidan  yasagan.  Phosphorus  –  yunon  tilida  «yog‘du 

---

24 
 
taratuvchi», «nur taratuvchi» ma’nolarini bildirgan. Qadimgi Yunonistonda mash’ala ko‘tarib 
turgan  xizmatchi  ham  fosfor  deyilgan.  Chunki,  u  yorug‘likni  tutib  turgan,  yoki,  yorug‘likni 
xonaga olib kirgan. Qisqa qilib aytganda, u o‘z mash’alasi bilan nur taratib turgan. Shuningdek, 
yunonlar erta saharlab, Quyosh chiqishi oldidan sharqda, ufqqa yaqin joyda paydo bo‘ladigan 
yorqin yarqiroq obyektni «Tong yulduzi» deb atashgan va uni ham fosfor deb nomlashgan. Biz 
endilikda,  ushbu  yorqin  obyekt  –  Venera  sayyorasi  ekanini  yaxshi  bilamiz.  Uning  osmonda 
ko‘rinishi – yaqin soat ichida Quyosh chiqishini bildirgan va shuning uchun ham u «yorug‘lik 
darakchisi» sifatida fosfor deb nomlangan.  
Yunonchada yorug‘likni phos (fos) deyiladi. Foton, fotografiya kabilarning ildizi aynan 
shu  so‘zga  borib  taqaladi.  Yunonchadagi  «phoros»  (foros)  esa  –  keltiruvchi,  olib  keluvchi, 
taqdim  qiluvchi  ma’nolarini  beradi.  Ushbu  mantiqqa  tayanadigan  bo‘lsak,  «svetofor»  va 
«fosfor» so‘zlarining ma’nosi bir xil bo‘lib chiqadi. Shunisi qiziqki, agar «svetofor» so‘zini 
lotin  tiliga  tarjima  qilinsa  «lyutsifer»  bo‘lib  chiqadi.  Lotinchada  ham  ushbu  so‘z  yorug‘lik 
keltiruvchi ma’nosini beradi. Tirik organizmlarning tanasidan nur taratishiga sabab bo‘luvchi, 
ya’ni, biolyuminessensiya jarayonida ishtirok etuvchi organik moddalarni fanda lyutsiferinlar 
deyiladi. Biologiyada esa «sariq lyutsifer» deb nomlanuvchi fluoressent bo‘yoq ishlatiladi.