Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

Nog’ora. Uning korpusi pishirilgan loydan yasaladi. Membranasi (hayvon 

terisidan) kesishuvchi kamarlar yordamida tortiladi. Katta o’lchamdagi 

momaqaldirqsimon tovushli bittalik nog’ora (dol-nog’ora) maxsus vazifaga ega 

bo’lgan – uning shartli signallari xon yoki amirning chiqishi yoki kirishidan xabar 

bergan. 

 

Eyxgorn kolleksiyasigi o’zi jaranglovchi asboblardan «sagat» deb 

nomlangan likopchalar kiritilgan. O’rta asrlarda – bu harbiy asbob, qadim 

o’tmishda esa, chamasi ibodat marosimlari bilan bog’liq asbob bo’lgan. 

 

Boshqa o’zi jaranglovchi asbob – safoyil sayyor qo’shiqchilar, 

ko’zboylog’ichlar, darveshlar tomonidan qo’llanilgan. U shuningdek raqslarga jo’r 

bo’lishda qo’llanilgan va hozir ham qo’llanilmoqda. 

 Eyxgorn 

katalogidagi 

oxirgi asbob – vargan (chang deb atalgan) bo’lib, urib 

chalinadigan asboblar bo’limiga tushib qolgan, lekin uni tilchali asboblarga 

kiritilsa, to’g’riroq bo’lardi. U uchlari juda chizilgan metall nag’alchadan iborat 

bo’lib, o’rtasida ilgaksimon bukilgan uchi bo’sh po’lat tilcha mahkamlangan. 

Uning kelib chiqishi, shubhasiz juda qadimiy: metalldan yasalgan vargan ilgari 

ba’zi cho’l rayonlarida hozirgi kunga qadar saqlanib qolgan suyakdan (tuya 

suyagidan) yasalgan bo’lishi mumkin. 

 

Shuningdek, raqslar maqomiga jo’r bo’lish uchun o’ziga xos kastanetalar – 

to’rtta yassi silliqlangan plitkalar ko’rinishidagi qayroq va yog’och qoshiqlar 

ko’rinishidagi qoshiqlar mavjud bo’lgan. Ularni raqqoslarning o’zlari chalishgan. 

 

XIX asrning oxiriga kelib, O’zbekistonda rubobning alohida, xozirda 

qashqar rubobi deb tanilgan turi tarqala boshlagan. O’sha davrda simbal tipidagi 

asbob paydo bo’lgan va u «chang» nomini olgan, lekin tovush chiqarish uslubiga 

ko’ra O’rta Osiyo changidan (arfa) juda farq qiladi. Yangi chang – trapetsiya 

ko’rinishidagi torlari juda ko’p bo’lgan, yog’och cho’pchalar yordamida 

chalinadigan asbobdir.  N.S.Likoshkin guvoxlik berishicha, «… Toshkentda 

dunganlik muxojir paydo bo’lgan, u simbalga o’xshagan yangi, hali biz ko’rmagan 

asbobda ikkita cho’pcha bilan uncha murakkab bo’lmagan ohanglarni chalyapti; 

uni qiziqtiruvchi yangilik sifatida baravariga yig’ilishlarga taklif qilishmoqda. 

Keyin mahalliy musiqachilardan biri dunganlikdan uning asbobini sotib oldi va, 

nooqil simbal texnikasini tezda o’zlashtirib olib, unda nafaqat dunganliklar ijro 

etgan qo’shiqlarni, balki boshqa ko’pchilik ijro etgan, sof mahalliy ohanglarni 

chaldi, bu bilan u tinglovchilarda o’zgacha yoqimli taassurot qoldirdi. Shundan 

beri simbalchi torli orkestr tarkibida hamma yig’ilishlarga taklif qilinmoqda. 

Shundan beri, qo’shimcha qilishimiz mumkinki, chang-simballar O’zbekistonda 

(ayniqsa Farg’ona vodiysida va Toshkentda) keng e’tirofga ega bo’lmoqda va 

cholg’u asboblari ansambllari tarkibida mustahkam o’rin egallamoqda

98

. 

                                                 

98

 « Музыкальная фольклористика в Узбекистане» (Первые записи.)  Эйхгорн А.Ф.  Музыкально- 

этнографические материалы. Ташкент,  1963.-стр.62

 

 

---

                                                                               

51