O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

 
Mavzu:  Odam xarakatini xarakteristikasi. 
REJA: 
1.  Kinematik xarakteristikasi. 
2.  Dinamik xarakteristikasi. 
Biomexanik  sistema  sifatida  odamning  xarakatlari  murakkab  bo’lib,  ularni 
bajarish vaqtida o’zgarib turadi. 
Bu  harakat  qonunlarini  bilish  uchun  murakkab  xarakatlarni  qismlarini 
o’rganib, ularning bir-biriga nisbatan bo’lgan munosabatlarini aniqlash kerak. SHu 
maqsadda  odam  xarakatlarining  xarakteristikalari  o’rganiladi.  Odam  xarakatining 
kinematikasi  o’rganganda  xarakatlarning  geometriyasi  va  ularni  vaqt  ichida 
o’zgarishi o’rganiladi. 
1. Kinematik xarakatga vaqt va fazo (prostranstvo) kiradi. Dinamik xarakatga 
biokinematik zanjirlarni va tashqi jismlarni o’zaro ta’siri kiradi. 
Vaqt va masofani o’lchash sistemalarga o’lchashning boshlanishi, yo’nalishi 
va o’lchov birliklari kiradi. O’lchashdan oldin biror nuqta belgilanib, shu nuqtadan 
o’lchash  boshlanadi.  Bunday  nuqta  bo’lib  start  chizig’i  xisoblanishi  mumkin. 
O’lchash sistemasi qo’yilgan masalaga qarab belgilanadi. 
Masofani o’lchash SI sistema orqali o’lchanadi. Butunduyo sog’liqni saqlash 
assambleyasining  30 nchi sessiyasida (1977) bu sistema qabul qilingan. Bu sistema 
bo’yicha masofani, uzunlik va balandlikni metr, kilometr, santimetr va mm. bilan 
o’lchash mumkin. 
Masofani  o’lchashda  o’lchash  nuqtasidan  to  o’lchash  punktiga  qadar 
o’lchanadi. 
Nuqtani xarakatini tabiiy koordinat, vektor usuli bilan aniqlaydi. 
Tabiiy  usulda  nuqtaning  traektoriyasi  ma’lum  bo’ladi.  Bunda  o’lchashni 
boshlash nuqtasini belgilab olib masofani aniqlash mumkin. Masalan O (boshlanish) 

---

nuqtasidan    O  ___________  A  nuqtagacha  yo’l  bosildi.  OA  masofani  belgilaydi. 
Traektoriyaga nisbatan yo’nalishiga qarab + yoki – bilan belgilash mumkin. 
Koordinat usulida nuqtani belgilash. 
Bunda  O  nuqtadan  (koordinat  boshlanishi)  ikkita  bir-biriga  perpendikulyar 
o’q chizadi (x-abetsissa – u-ordinata). O’lchov yo’nalishi + va – bilan belgilanadi. 
M nuqtasini joylanishini 2 koordinata bilan belgilash mumkin. Sx va Sy  M nuqtani 
u 
va 
x 
o’qdagi 
proektsiyasi. 
 
M 
nuqtani                                                                                                       
joylanishi topish uchun yana Z chizig’ini o’tkazadi 
Vektor usulida masofani radius – vektor yordamida aniqlaydi. 
O’lchov birliklari metrli va burchak bo’ladi. 
Metrli birliklar – m, km, sm, mm kiradi.  
Burchak birliklari bo’lib gradus, min. cek. – xisoblanadi. Radian – uzunligi 1 
radiusga teng burchak (1 radian = 57
o
 17′ 44,8″, 1
o
 = 0,01745 rad.) 
Vaqt o’lchovlari bo’lib sek, min, soat, kun, yil xisoblanadi. Ba’zan xafta va 
oy  ham  ishlatiladi. Xozirgi  sportda sekundant  yuzdan va  mingdan  bir  qismi  bilan 
foydalanadilar. 
Nuqtaning  xarakatini  bosib  o’tgan  masofaga  qarab  o’lchash  mumkin. 
Masalan  S
1  
nuqtadan S
2  
nuqtagacha: 
∆  S  =  S  oxirgi  –  S  bosh.,  ∆  S  –  L,  ∆  -  ma’lum  bir  belgini  ko’payishini 
ko’rsatadi. 
Vaqt xarakteristikalari ham xarakatni belgilaydi. Bunga vaqt momenti kiradi. 
Vaqt momenti deb jismning xarakat davomidagi vaqtincha xolatiga aytiladi va [t] = 
T′  bilan  belgilanadi.  Vaqt  momentini  xarakatning  boshlanishi  va  oxirida,  va 
xarakatni  bir  qismi  (faza)  tamom  bo’lib,  ikkinchi  qism  boshlanishda  aniqlash 
mumkin. 
Vaqt  o’lchovlariga  xarakat  davomiyligi  ham  kiradi.  U  xarakatning  tugashi 
(tamom bo’lishi) va uning boshlashini ayrish bilan topiladi: 
   ∆ t = t oxirgi – t bosh.; [∆t] = T′. 
Xarakat  davomida  pauza  va  dam  olish  vaqtlari  ham  bo’ladi.  Bularni  ham 
o’lchash kerak. 
Hamma  harakat  ma’lum  bir  tempda  bo’ladi.  Temp  deb  –  ma’lum  bir  vaqt 
ichida harakatning takrorlanishiga aytiladi.