O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Harakat tuzilishiga ta’sir etuvchi faktorlar. 
Normal  o’sish  va  rivojlanish  uchun  bolalar  jismoniy  mashqlar  bilan 
shug’ullanishi kerak. Bu mashqlar organizmni chiniqtiradi va kasalliklarga qarshilik 
ko’rsatadi.  Voyaga  yetish  davrida  organizmga  turli  ekzogen  faktorlar  noto’g’ri 
orqatlanish, kasalliklar, jismoniy aktivligi kamligi ta’sir etadi. Bu faktorlar ta’sirida 
odamning o’sishi va rivojlanishi sekinlashadi. bolalar katta bo’lganda ularning tana 
tuzilishi  normadan  pastroq  bo’ladi,  bu  esa  ularning  funktsional  qobiliyatini 
pasaytiradi.  Bolalik  davrida  paydo  bo’lgan  bu  kamchiliklarni  yengishda  katta 
bo’lgandan kompensatsiya qilish, ya’ni tiklash qiyin bo’ladi. 
Har bir yosh davrida harakat o’zgarishlari tekkis rivojlanmaydi. Rivojlanish 
organizmning shu o’zgarishlarga moslanishiga qarab tezlashish bilan, ьo’lqinsimon 
ko’payadi. O’g’il bolalarda bu o’sish yoshiga qarab davom etadi. Qizlarda ema 11 
yoshgacha  maksiml  bo’ladi,  keyin  o’zgarmaydi  yoki  pasayadi.  O’g’il  bolalarda 
energipya  sarfi qiz bolalarga qaraganda ko’proq bo’ladi. 
To’la  bolalar  ozg’in  bolalarga  qaraganda  kamroq  harakat  qiladi.  Uni  va 
musobaqa  davomida  tinch  holatda  ko’proq  bo’ladi.  Demak,  ularning  past  fizik 
aktivligi og’irligiga bog’liq. Bolalarning  semizligi ularning kam harakatchanligiga 
bog’likmiyo  ki  teskarisimi,  hali  noma’lum.  Kichikligida  qiz  va  o’g’il  bolalarda 
kislorodni iste’mol qilishi bir xil bo’ladi, o’sish davomida bu ko’rsatgich qizlarda 
pasayadi, ayniqsa, (jinsiy rivojlanish 14-18 yosh)dan keyin. Bunday farqning hosil 
bo’lishi to’g’risida ko’p nazariyalar bor. Bu nazariyaga asoslanib 2 mexanim katta 
ahamiyatga ega. 
a) gormonal mexanizm, tananing rivojlanishiga olib keladi, natijada qizlarda 
voyaga    yetgandan  keyin  yog’  to’qimaning  qismi  muskul  to’qimalarga qaraganda 
ko’proq bo’ladi. 

---

b) odat bo’lib qolgan jismoniy aktivlikning farqi (o’g’il bolalarda ko’prov). 
Bu kislorod tashish sistemasida va muskuldagi bioximik protsesslarni o’zgarishiga 
olib keladi. 
Ikkala    mexanizm  o’g’il  bolalarda  muskul  to’qimaning  massasini 
ko’paytiradi.  Bu  faktorlar  yashash  sharoitga  bog’liq  bo’lmagani  uchun,  biologik 
tabiatga  ega.  Organizmning  funktsional  qobiliyati  va  o’sishga  boshqa  ekzogen 
faktorlar ham ta’sir etadi: kasalliklar, ovqatlanish, jismoniy aktivlik. Individual farqi 
genotikga  ham  bog’liq.  Oldam  organizmi  ta’sir  etuvchi  kuchning  ko’payishiga 
harakat  aktivligi oshishi   bilan  moslashadi.  SHunday  qilib,  sportchida  funktsional 
qobiliyati  o’sadi.  Ularda  standart  funktsioanl    ko’ratgichlardan    tashqari  boshqa 
morfologik belgilari ha myuqori bo’ladi, masalan: yurak va o’pka kattaligi. 
12  yoshdagi  sport  bilan  shug’ullanuvchi  bolalar  boshqa  bolalardan  farq 
qilmaydi, lekin 15 yoshdagi sportchilar yuqoriroq funktsional ko’rsatgichlarga ega. 
Sport  bilan  shug’ullanmaydigan  odam  ishda,  uyda  ko’p  jismoniy  harakat 
bajaradi, mashq deyilmasa ham, odamning harakat qobiliyati katta ta’sir ko’rsatadi.