15-jadval. Tuproqdagi tuz zaxiralarini hisoblash uchun
boshlang‘ich ma’lumotlar
Tuproq
kesimi
Tuproq
qatlamining
qalinligi, (h),
sm
Tuproqning
hajmiy og‘irligi,
(d), t/sm
3
Quruq
qoldiq,
(w), %
Tuz
zaxiralari,
quruq qoldiq
bo‘yicha, t/ga
1
2
3
4
5
1
0-12
12-27
27-55
55-100
1,14
1,18
1,23
1,32
5,54
4,90
4,58
2,73
2
0-14
14-35
35-60
60-80
80-100
1,16
1,21
1,28
1,24
1,36
1,82
1,12
4,69
1,78
0,54
3
0-5
5-25
25-40
40-65
65-80
80-100
1,19
1,23
1,27
1,32
1,37
1,42
3,03
4,00
2,83
1,17
5,35
0,67
4
0-18
18-30
30-58
58-75
75-100
1,20
1,18
1,24
1,35
1,44
4,33
4,46
3,44
3,81
1,04
5
0-20
20-45
45-70
70-100
1,21
1,32
1,36
1,41
1,29
1,41
1,33
1,66
6
0-20
20-45
45-65
65-100
1,25
1,30
1,38
1,43
1,29
1,41
1,33
1,66
85
1
2
3
4
5
7
0-25
25-50
50-70
70-100
1,19
1,28
1,23
1,30
1,32
0,80
1,09
1,65
8
0-20
20-45
45-75
75-100
1,21
1,32
1,1
1,45
1,48
1,51
0,62
1,38
9
0-22
22-45
45-68
68-100
1,20
1,24
1,35
1,32
0,11
0,07
0,06
1,51
10
0-15
15-40
40-65
65-100
1,22
1,22
1,30
1,33
0,15
0,38
1,64
0,75
11
0-20
20-40
40-60
60-100
1,32
1,30
1,28
1,28
0,16
0,34
1,28
1,20
12
0-20
20-45
45-75
75-100
1,24
1,34
1,38
1,40
0,20
0,93
1,11
1,30
3.9. Tuproq sho‘rini yuvish me’yorini aniqlash
Sho‘r yuvish me’yori deb, tuproq qatlamidagi tuz miqdorini
o‘simliklar uchun zararsiz darajaga keltirishga sarflanadigan suv
miqdoriga aytiladi. Sho‘r yuvish me’yori aniq hisoblanishi kerak. Agar u
kam ko‘rsatilsa, tuproq tuzlardan chala yuvilishiga olib keladi. Agar ko‘p
ko‘rsatilsa, ortiqcha chuchuk suv sarflanadi va zararli tuzlar bilan birga
ozuqa elementlari ham yuvilib ketishi natijasida tuproqning unumdorligi
kamayib ketadi.
86
Sho‘r yuvish jarayoni tuproq eritmasini siqib chiqarish va uni pastga
qarab harakatlanuvchi suv oqimining oqizib ketishidan iborat.
Yuvish me’yori, tuproqning sho‘rsizlanish darajasi, yuviladigan
qatlamning chuqurligi bilan aniqlanadi. Tuproqning boshlang‘ich
sho‘rlanish darajasi uning xili, mexanik tarkibi, strukturasi, suv
o‘tkazuvchanligi, yer osti suvining chuqurligi va boshqa ko‘rsatkichlarga
bog‘liq.
Sho‘r yuvish me’yori V.R.Volobuyev formulasi yordamida
hisoblanadi. Ikki xil tuproqning sho‘r yuvish me’yorini bu formuladan va
jadval ma’lumotlaridan foydalanib hisoblash mumkin.
)
lg(
10000
kmb
S
Sb
h
M
,
bu yerda: M – sho‘r yuvish me’yori, m
3
/ga;
h –tuproqning yuviladigan qatlam qalinligi, m;
– yuviladigan tuproqning kimyoviy va mexanik tarkibiga bog‘liq
bo‘lgan tuz berish qobiliyati (0,62—3,30 gacha);
Sb – tuproqning yuviladigan qatlamidagi dastlabki boshlang‘ich tuz
miqdori, 3% (massaga nisbatan foiz hisobida);
Skmb – tuproqda sho‘r yuvishdan keyingi qolishi mumkin bo‘lgan
tuz miqdori (massaga nisbatan foiz hisobida).
Sho‘r yuvilganidan keyin tuproqda quyidagi miqdorlarda tuz
qolishiga ruxsat etiladi: xloridli sho‘rlanish - 0,2 %; sulfatli-xloridli - 0,3
%; sulfatli-natriyli - 0,4 %; sulfatli, natriyli, kalsiyli - 1,0 %.
Masalan, agar yuviladigan qumoq tuproqning 1 metrli (h) qatlami a =
0,72 m teng bo‘lsa, suvda eruvchan tuzlar miqdori (b- quruq qoldiq) 3 %
ni tashkil etadi. Xlor ioni 0,964 % bo‘lganda tuproqning sho‘rlanish turini
proporsiya orqali aniqlash kerak:
Bunda quruq qoldiq:
3% - 100 %
Xlor ion:
0,964 % - x,
%
8
,
32
3
100
964
,
0
Х
.
Ya’ni, quruq qoldiqqa nisbatan xlor ioni 32,8% ni tashkil etadi.
Demak, tuproq sulfat-xloridli sho‘rlanishga ega. Yuvishdan keyin qolishi
87
mumkin bo‘lgan tuz miqdori quruq tuproq massasiga nisbatan 0,3 % ni
tashkil etadi.
Sho‘r yuvish me’yori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
)
lg(
10000
kmb
S
Sb
h
M
bunda: lg .(
Quruq qoldiq –3 % S
b
) = lg 10 = 1.
k.m.b. tuz miqdori 0,3 %
)
(
kmb
S
M =10000 . 1 . 0,72 . lg
)
%
3
,
0
%
3
(
= 7200 m
3
/ga.
Demak, tuproq sulfatli-xloridli sho‘rlanishga ega bo‘lsa, uni yuvish
uchun yerga 7200 m
3
/ga suv berish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |